WEIRD (psychologia)
| WEIRD | ||
|---|---|---|
| Western | zachodnie | |
| Educated | wykształcone | |
| Industrialized | uprzemysłowione | |
| Rich | zamożne | |
| Democratic | demokratyczne | |
WEIRD - akronim od Western, Educated, Industrialized, Rich, Democratic. W 2010 roku psychologowie kulturowi Joe Henrich, Steve Heine i Ara Norenzayan opublikowali artykuł Najdziwniejsi ludzie świata? (ang. The weirdest people in the world?). Wykazali w nim, że w zdecydowanej większości badania psychologiczne są prowadzone na niewielkiej, specyficznej grupie - ludzi reprezentujących kultury, które są zachodnie, wykształcone, uprzemysłowione, zamożne i demokratyczne. Jest to bardzo niereprezentatywna grupa, jeśli na jej podstawie chce się rozszerzać wnioski na całą ludzkość[1].
Psychologia jest nauką badającą procesy psychiczne studentów psychologii - żart branżowy.
Czym różnią się WEIRD od nie-WEIRD?
Wiele różnic można streścić do krótkiej reguły: "Im bardziej jesteś WEIRD, w tym większym stopniu spostrzegasz świat jako pełen odrębnych obiektów, a nie relacji". W pierwszej chwili może to brzmieć dziwnie, ale za chwilę powinno stać się jasne.
Opisaną zasadę można zauważyć w teście "zadanie z odcinkiem w ramce". Badanemu pokazuje się kwadrat, w którym narysowano odcinek (patrz: obrazek z prawej). Następnie badany odwraca kartkę i widzi pusty kwadrat o innym rozmiarze. Jego zadanie polega na narysowaniu odcinka, który byłby taki sam jak na poprzedniej stronie. W kategoriach bezwzględnych (taka sama długość w cm) albo względnych (taka sama proporcja w stosunku do ramki). Ludzie Zachodu znacznie lepiej radzą sobie z zadaniem sformułowanym w kategoriach bezwzględnych, ponieważ widzą odcinek jako niezależny obiekt. Badani z Azji Wschodniej zaś górują w wersji zadania z odtworzeniem długości względnej, ponieważ spostrzegają i zapamiętują głównie związek między dwoma elementami.
Większość ludzi myśli holistycznie. Dostrzegają całościowy kontekst i związki między elementami. Przedstawiciele WEIRD natomiast myślą bardziej analitycznie. Oddzielają spostrzegany obiekt od kontekstu. Przypisują go do określonej kategorii, a następnie zakładają, że informacje prawdziwe w odniesieniu do tej kategorii są również trafne w odniesieniu do spostrzeganego obiektu.
Jeśli przełożymy te efekty na postrzeganie społeczeństwa, możemy zrozumieć wiele różnic między WEIRD i nie-WEIRD. Oto wybrane przykłady.
| WEIRD | nie-WEIRD |
|---|---|
| Jako dobre źródło zasad widzą jasne reguły oparte na indywidualizowanie i uniwersalizmie np. konstytucja, prawa człowieka. | Jako dobre źródło zasad widzą aforyzmy i anegdoty, których nie sposób sprowadzić do jednej reguły. Wszystko zależy od kontekstu i relacji np. Biblia, legendy. |
| Pragną zasad moralnych chroniących jednostki oraz ich prawa. Czyli opartych na etyce sprawiedliwości i krzywdy. | Pragną moralności na pierwszym miejscu stawiającej potrzeby grup i instytucji (np. moja rodzina, mój kraj). Jest to dla nich ważniejsze niż prawa jednostki. |
| Widzą siebie przede wszystkim jako niezależny obiekt. "Jestem Bartek, jestem miły, jestem nieśmiały (cechy indywidualne)". | Widzą siebie przede wszystkim jako część większej całości. "Jestem ojcem (rodzina), jestem pracownikiem (grupa w pracy), jestem Polakiem (naród)". |
Przedstawiciele WEIRD uważają, że mają przepis na społeczeństwo idealne. Widzą je jako zbiór autonomicznych jednostek, z których każda zasługuje na równe traktowanie i ochronę przed krzywdą. Jeśli udałoby się te zasady wprowadzić w życie na całym świecie, żylibyśmy w środowisku bliskim idealnemu. Tam gdzie nie przestrzega się tych zasad, jest strasznie. Powinniśmy pomóc tym biednym ludziom spoza WEIRD. Ale czy oni tego chcą?[2]
WEIRD to nie ogół ludzkości
Szacuje się, że przedstawiciele WEIRD stanowią jedynie kilkanaście procent ludzkości. Jednocześnie w przytłaczającej większości badań psychologicznych uczestnikami są wyłącznie przedstawicielami WEIRD. Naukowcy na podstawie takich badań wyciągają wnioski na temat ogółu ludzkości. Przez to mogą tworzyć teorie naukowe, które nie pasują do zdecydowanej większości ludzi!
Analiza prac publikowanych w wiodących magazynach psychologicznych wykazała że[1][3]:
- 96% osób badanych pochodziło z uprzemysłowionych krajów Zachodu, które stanowią zaledwie 12% populacji świata.
- 68% badanych pochodziło ze Stanów Zjednoczonych.
- Wśród Amerykanów uczestniczących w badaniach 67% było studentami psychologii.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 The weirdest people in the world?, J. Heinrich, S. Haine, A. Norenzayan, Behavioral and brain sciences, 2010
- ↑ Haidt, J. (2014). Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka?
- ↑ O wolności uczonych i sposobach korzystania z niej, Tomasz Witkowski, W obronie rozumu, 26.09.2015
Zobacz też
