Język walijski
Ten artykuł opisuje fonologię i ortografię języka walijskiego oraz jego rolę wśród społeczności. Klucz do transkrypcji wymowy znajduje się na stronie Help:IPA/Welsh (Wikipedia).
Język walijski (wal. Cymraeg [kəmˈraːɨɡ] lub y Gymraeg[! 1] [ə ɡəmˈraːɨɡ]) jest językiem należącym do grupy brytańskiej języków celtyckich rodziny indoeuropejskiej.
Konwersacje w języku walijskim zyskały popularność w sierpniu 2019 na serwerze Pociągopolis i Kenex Spam Center za sprawą Dooda i Angelfrosta.
Fonologia i ortografia
Spółgłoski
Poniżej w tabeli zawarto fonemy spółgłoskowe w języku walijskim. W nawiasach okrągłych ujęto powszechne alofony bądź fonemy występujące wyłącznie w zapożyczeniach. W nawiasach ostrokątnych znajduje się transkrypcja ortograficzna danego fonemu.
Labialne | Dentalne | Alweolarne | Lateralne | Post- alweolarne |
Palatalne | Welarne | Uwularne | Glotalne | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | m̥ ⟨mh⟩ | m ⟨m⟩ | n̥ ⟨nh⟩ | n ⟨n⟩ | ŋ̊ ⟨ng⟩ | ŋ ⟨ngh⟩ | ||||||||||||
Plozywne | p ⟨p⟩ | b ⟨b⟩ | t ⟨t⟩ | d ⟨d⟩ | (tʃ) ⟨ts/ti⟩ | (dʒ) ⟨j/di⟩ | k ⟨c⟩ | ɡ ⟨g⟩ | ||||||||||
Frykatywne | f ⟨ff/ph⟩ | v ⟨f⟩ | θ ⟨th⟩ | ð ⟨dd⟩ | s ⟨s⟩ | ɬ ⟨ll⟩ | ʃ ⟨si⟩ | χ ⟨ch⟩ | h ⟨h⟩ | |||||||||
Wibranty | r̥ ⟨rh⟩ | r ⟨r⟩ | ||||||||||||||||
Aproksymanty | l ⟨l⟩ | j ⟨i⟩ | w ⟨w⟩ |
Do nietypowych cech języka walijskiego należy obecność bezdźwięcznych sonorantów nosowych /m̥ n̥ ŋ̊/ oraz spółgłoski lateralnej frykatywnej /ɬ/, która często jest interpretowana przez Polaków jako ś [ɕ], ch [x] i l [l] wymówione jednocześnie.
Samogłoski
Poniżej w tabeli ujęto fonemy samogłoskowe w języku walijskim:
Przednie | Centralne | Tylne | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
krótkie | długie | krótkie | długie | krótkie | długie | |
Przymknięte | ɪ ⟨i⟩ | iː ⟨i⟩ | ɨ ⟨y/u⟩ | ɨː ⟨y/u⟩ | ʊ ⟨w⟩ | uː ⟨w⟩ |
Średnie | ɛ ⟨e⟩ | eː ⟨e⟩ | ə ⟨y⟩ | ɔ ⟨o⟩ | oː ⟨o⟩ | |
Otwarte | a ⟨a⟩ | aː ⟨a⟩ |
/ɨ/ oraz /ɨː/ występują jedynie w północnej Walii; na południu wymawiane są odpowiednio /ɪ/ oraz /iː/.
Do nietypowych cech należy zapis samogłosek /ʊ/ i /uː/ przy użyciu litery w.
Koniec | |||
---|---|---|---|
Początek | przednie | centralne | tylne |
przymknięte | ʊi ⟨wy⟩ | ʊɨ ⟨wy⟩ | ɪu ⟨iw⟩, ɨu ⟨uw/yw⟩ |
średnie | ɛi ⟨ei⟩, ɔi ⟨oi⟩ | eɨ ⟨eu/ae⟩, ɔɨ ⟨oe/ou⟩ | ɛu ⟨ew⟩, əu ⟨yw⟩ |
otwarte | ai ⟨ai⟩ | aɨ ⟨au⟩, aːɨ ⟨ae⟩ | au ⟨aw⟩ |
Dyftongi zawierające /ɨ/ występują wyłącznie w północnej Walii; na południu /ʊɨ/ przeszło w /ʊi/, /ɨu, ɛɨ, ɔɨ/ przeszły w /ɪu, ɛi, ɔi/, zaś /aɨ, aːɨ/ przeszły w /ai/. Na południu istnieje ponadto tendencja do upraszczania dyftongów w mowie codziennej.
Znaki diakrytyczne
Język walijski korzysta z następujących diakrytyków:
- cyrkumfleks (ˆ) przeważnie jest używany do znaczenia długich samogłosek, więc â, ê, î, ô, û, ŵ, ŷ zawsze reprezentują długie samogłoski; aczkolwiek nie wszystkie długie samogłoski są oznaczone cyrkumfleksem, więc litery a, e, i, o, u, w, y bez cyrkumfleksa niekoniecznie zawsze reprezentują krótkie samogłoski;
- grawis (`) jest czasem używany w zapożyczeniach z innych języków w celu wskazania, że dana samogłoska jest krótka, podczas gdy według języka walijskiego można by tam spodziewać się długiej samogłoski, np. mwg [muːɡ] ('dym'), mẁg [mʊɡ] ('kubek');
- akut (´) jest czasem używany w celu zaznaczenia akcentowanej sylaby w wyrazach wielosylabowych, np. wyrazy gwacáu ('opróżnić') i dicléin ('odmówić') mają akcent na ostatnią sylabę, aczkolwiek nie wszystkie wyrazy wielosylabowe znaczą w ten sposób akcent (jak chociażby Cymraeg 'język walijski', pomimo akcentu na ostatnią sylabę nie posiada diakrytyku);
- diereza (¨) oznacza, że dane dwie samogłoski należy wymówić osobno z rozziewem, a nie jako dyftong.
W nieformalnym stylu grawis i akut najczęściej są pomijane, podobnie diereza; aczkolwiek cyrkumfleks zazwyczaj jest zapisywany. Samogłoski diakrytyzowane nie są uznawane za osobne litery.
Permutacje
W języku walijskim, podobnie jak w pozostałych współczesnych językach celtyckich, występują permutacje nagłosowe. Te permutacje wpływają na początkową spółgłoskę słowa w określonych warunkach morfologicznych i składniowych. Są one ważnym narzędziem w zrozumieniu relacji między dwoma słowami i służą różnicowaniu poszczególnych znaczeń.
Walijski wykorzystuje trzy permutacje na spółgłoskach:
- permutacja miękka (soft mutation), polegająca na lenicji/udźwięcznieniu danej głoski,
- permutacja nosowa (nasal mutation), polegająca na przejściu w głoskę nosową,
- permutacja aspirowana (aspirate/spirant mutation).
Ponadto występuje zjawisko protetycznego h (h-prothesis) w przypadku słów rozpoczynających się od samogłoski.
Forma podstawowa | Permutacja miękka | Permutacja nosowa | Permutacja aspirowana |
---|---|---|---|
b /b/ | f /v/ | m /m/ | — |
c /k/ | g /ɡ/ | ngh /ŋ̊/ | ch /χ/ |
d /d/ | dd /ð/ | n /n/ | — |
g /ɡ/ | ∅ (usunięcie) | ng /ŋ/ | — |
ll /ɬ/ | l /l/ | — | — |
m /m/ | f /v/ | — | — |
p /p/ | b /b/ | mh /m̥/ | ph /f/ |
rh /r̥/ | r /r/ | — | — |
t /t/ | d /d/ | nh /n̥/ | th /θ/ |
Istnieje mnóstwo zasad określających kontekst poszczególnych permutacji (między innymi permutacja miękka występuje w przypadku rzeczowników w rodzaju żeńskim po przedimkach określonych, czy permutacja nosowa w przypadku rzeczowników po określniku dzierżawczym fy 'mój').
Protetyczne h (h-prothesis) występuje w przypadku słów rozpoczynających się od samogłoski, najczęściej po określnikach dzierżawczych.
Walijski w kulturze
Pierwotnie zainteresowanie językiem walijskim wśród społeczności dotyczyło wyłącznie Dooda, który stosunkowo często na dawnej konferencji Mafii 69 na GG spamował wyrazem z języka walijskiego cwpwrdd [ˈkʊpʊrð] 'szafa'. Wyraz ten wydawał się dziwny, gdyż dla większości osób powodował niemałą konsternację związaną z pisownią – jest to spowodowane dość osobliwą cechą walijskiego, gdzie litera w służy do zapisu samogłosek /ʊ/ i /uː/.
30 grudnia 2014 na swoim kanale YouTube Dood opublikował film o tytule Minecraft do pobrania ZA DARMO!, który zawierał wspomniane wcześniej słowo cwpwrdd[1].
Później w 2016 roku na serwerze SMWMods i serwerze Sky'owo wielokrotnie spamowano cwpwrdd w formie nawiązania do filmu Dooda, jednakże było to zjawisko bardziej niszowe i ograniczone.
8 czerwca 2019 użytkownik Angelfrost na shoutboxie KSC zwrócił uwagę, że zdanie wysłane przez Dooda "Mo cówi rógnik dyg lawien łogwą o durę ztało? Ua!" (pisownia oryginalna) brzmi dla niego jak walijski. Następnie Angelfrost rozpoczął spamowanie po walijsku, pisząc "Rholio blewog, cig eidion llawn sudd, caws Cheddar blasus! Picls craslyd, winwns! Mwstard a sos coch!!!" ("Puszysta bułka, soczysta wołowina, wyśmienity ser Cheddar! Chrupiące pickle, cebulka! Musztarda i keczup!!!"), co było jednym ze znanych cytatów Dooda przetłumaczonym na język walijski.
2 sierpnia 2019 na serwerze Pociągopolis Mruczek wysłał wiadomość o treści "Mae Ziopeng yn chwaraewr proffesiynol mewn gemau cyfrifiadurol!" ("Ziopeng jest profesjonalnym graczem w gry komputerowe!"). Zapoczątkowało to konwersacje w języku walijskim na serwerze Pociągopolis.
3 sierpnia 2019 Dood utworzył w dziale Spam multijęzykowy temat o nazwie "rhes ryfedd y nefoedd", który zawierał utwór "dziwny wiersz siema" opacznie przetłumaczony na język walijski[2]. Zapoczątkowało to popularność języka walijskiego na Kenex Spam Center.
1 września 2020 za sugestią Angelfrosta na MruczekWiki nowy szablon do tworzenia instrukcji w formie komiksów nazwano Llawlyfr, od walijskiego llawlyfr 'instrukcja; podręcznik'.
Wybrane zwroty
Poszczególne transkrypcje zostały zapisane zgodnie z wymową północnej Walii. Dla dialektów południowych należy zamienić [ɨ] na [ɪ] oraz [ɨː] na [iː].
- cwpwrdd dillad [kʊpʊrð ˈdɪɬad] 'szafa na ubrania'. Wyraz cwpwrdd oznaczający szafę czyta się [ˈkʊpʊrð], podobnie do angielskiego cupboard. Jest to jeden z pierwszych spopularyzowanych zwrotów w języku walijskim.
- sebonllyd [sɛbɔnˈɬɨd] 'mydłowy'. Neologizm utworzony przez Angelfrosta z sebon ('mydło') + -llyd (przyrostek wskazujący na obfitość czegoś). Powtórzony dwa razy wyraz powstał na potrzeby przetłumaczenia oryginalnie słowackiego mema na język walijski, który to wysłał Angelfrost na KSC. Z założenia ma to być wyraz dźwiękonaśladowczy powstały z przetłumaczenia słowackiego zwrotu mydli mydli; w memie mucha pocierała swoje "ręce" i stąd powstało to określenie[3].
- gwich [ɡwiːχ] 'pisk; trzask'.
- "Duw, mae mor ddwfn" [ˈdɨu, ma(ːɨ) mɔr ˈðʊvn] – "Boże, jakie to głębokie".
- dŵr gŵr [duːr ɡuːr] 'woda męża'. Zdanie zapoczątkowane przez Doodoxinga.
- felly [ˈvɛɬɨ] 'więc; zatem'. Doodoxing wpisał w Google Tłumacz "takie sobie" i przetłumaczyło to w taki sposób.
- "Mae Doodoxing yn cŵl" [ma(ːɨ) — ən ˈkuːl] – "Doodoxing jest fajny". Zdanie było pseudonimem Doodoxinga na serwerze Discord, którego administratorami są Ezel, Patchimator i Utsuho na początku sierpnia 2019. Słowo cŵl [ˈkuːl] brzmi niemal identycznie jak angielskie cool.
- "Rholio blewog, cig eidion llawn sudd, caws Cheddar blasus! picls craslyd, winwns! mwstard a sos coch!!!" – "Puszysta bułka, soczysta wołowina, wyśmienity ser Cheddar! Chrupiące pickle, cebulka! Musztarda i keczup!!!". Autorstwa Angelfrosta.
- "Roedd y cawl yn flasus, aeth yn wych, roedd yr ieir ynddo hefyd ac yn canu'n llawen. Mae'r cigydd yn dawnsio, mae'r bol llawn yn mwynhau bod yn llawn, a byddaf yn bwyta iogwrt!" – "Rosół był smaczny, udał się znakomicie, kury też w nim były i śpiewały radośnie! Rzeźnik sobie tańczy, brzuch najedzony cieszy się z najedzenia, a ja sobie zjem jogurt!". Autorstwa Doodoxinga.
- madarch [ˈmadarχ] 'grzyb'. Słowo stało się popularne, gdy Angelfrost zmienił język Minecrafta na walijski. W oryginale brzmiało Madarchen Brown 'brązowy grzyb'.
- llawlyfr [ˈɬauˌlɨv(ɨ)r] 'podręcznik; instrukcja'. Wśród społeczności MruczekWiki słowo to stało się określeniem na specyficzny typ instrukcji w formie komiksu, zaprojektowany zgodnie z zaleceniami User Experience.
Walijski a sky'owski
Dla osób nieznających obu języków język walijski może się wydawać bardzo zbliżony do języka sky'owskiego, chociażby ze względu na dziwną pisownię bądź użycie apostrofów w wyrazach. Jednakże poza pozornymi podobieństwami są to dwa zupełnie inne języki. Apostrof w języku walijskim oraz sky'owskim służy do zaznaczenia pominiętego fragmentu wyrazu, często stosowane przy przedimkach w obu językach. Jednakże w języku sky'owskim apostrof ma inną ważniejszą funkcję – używany jest przeważnie jako znacznik samogłoskowy (vokal to'ok), znaczący laryngalizację danej głoski na skutek elizji wcześniejszej historycznej półsamogłoski.
Linki zewnętrzne
- www.draigaceryr.eu – Draig ac Eryr ("Smok i Orzeł"), polska strona języka walijskiego
Uwagi
- ↑ W wyniku obecności przedimka określonego y następuje permutacja miękka (soft mutation) i /k/ przechodzi w /ɡ/: Cymraeg → y Gymraeg.