Język walijski

Ten artykuł opisuje fonologię i ortografię języka walijskiego oraz jego rolę wśród społeczności. Klucz do transkrypcji wymowy znajduje się na stronie Help:IPA/Welsh (Wikipedia).

Język walijski (wal. Cymraeg [kəmˈraːɨɡ] lub y Gymraeg [ə ɡəmˈraːɨɡ]) jest językiem należącym do grupy brytańskiej języków celtyckich rodziny indoeuropejskiej.

Przykładowy mem w języku walijskim

Konwersacje w języku walijskim zyskały popularność w sierpniu 2019 na serwerze Pociągopolis i Kenex Spam Center za sprawą Dooda i Angelfrosta.

Fonologia i ortografia

Spółgłoski

Poniżej w tabeli zawarto fonemy spółgłoskowe w języku walijskim. W nawiasach okrągłych ujęto powszechne alofony bądź fonemy występujące wyłącznie w zapożyczeniach. W nawiasach ostrokątnych znajduje się transkrypcja ortograficzna danego fonemu.

Spółgłoski

	Labialne		Dentalne		Alweolarne		Lateralne		Post- alweolarne		Palatalne		Welarne		Uwularne		Glotalne
Nosowe	m̥ ⟨mh⟩	m ⟨m⟩			n̥ ⟨nh⟩	n ⟨n⟩							ŋ̊ ⟨ng⟩	ŋ ⟨ngh⟩
Plozywne	p ⟨p⟩	b ⟨b⟩			t ⟨t⟩	d ⟨d⟩			(tʃ) ⟨ts/ti⟩	(dʒ) ⟨j/di⟩			k ⟨c⟩	ɡ ⟨g⟩
Frykatywne	f ⟨ff/ph⟩	v ⟨f⟩	θ ⟨th⟩	ð ⟨dd⟩	s ⟨s⟩		ɬ ⟨ll⟩		ʃ ⟨si⟩						χ ⟨ch⟩		h ⟨h⟩
Wibranty					r̥ ⟨rh⟩	r ⟨r⟩
Aproksymanty								l ⟨l⟩				j ⟨i⟩		w ⟨w⟩

Do nietypowych cech języka walijskiego należy obecność bezdźwięcznych sonorantów nosowych /m̥ n̥ ŋ̊/ oraz spółgłoski lateralnej frykatywnej /ɬ/, która często jest interpretowana przez Polaków jako ś [ɕ], ch [x] i l [l] wymówione jednocześnie.

Samogłoski

Poniżej w tabeli ujęto fonemy samogłoskowe w języku walijskim:

Samogłoski (monoftongi)

	Przednie		Centralne		Tylne
	krótkie	długie	krótkie	długie	krótkie	długie
Przymknięte	ɪ ⟨i⟩	iː ⟨i⟩	ɨ ⟨y/u⟩	ɨː ⟨y/u⟩	ʊ ⟨w⟩	uː ⟨w⟩
Średnie	ɛ ⟨e⟩	eː ⟨e⟩	ə ⟨y⟩		ɔ ⟨o⟩	oː ⟨o⟩
Otwarte			a ⟨a⟩	aː ⟨a⟩

/ɨ/ oraz /ɨː/ występują jedynie w północnej Walii; na południu wymawiane są odpowiednio /ɪ/ oraz /iː/.

Do nietypowych cech należy zapis samogłosek /ʊ/ i /uː/ przy użyciu litery w.

Dyftongi

	Koniec
Początek	przednie	centralne	tylne
przymknięte	ʊi ⟨wy⟩	ʊɨ ⟨wy⟩	ɪu ⟨iw⟩, ɨu ⟨uw/yw⟩
średnie	ɛi ⟨ei⟩, ɔi ⟨oi⟩	eɨ ⟨eu/ae⟩, ɔɨ ⟨oe/ou⟩	ɛu ⟨ew⟩, əu ⟨yw⟩
otwarte	ai ⟨ai⟩	aɨ ⟨au⟩, aːɨ ⟨ae⟩	au ⟨aw⟩

Dyftongi zawierające /ɨ/ występują wyłącznie w północnej Walii; na południu /ʊɨ/ przeszło w /ʊi/, /ɨu, ɛɨ, ɔɨ/ przeszły w /ɪu, ɛi, ɔi/, zaś /aɨ, aːɨ/ przeszły w /ai/. Na południu istnieje ponadto tendencja do upraszczania dyftongów w mowie codziennej.

Znaki diakrytyczne

Język walijski korzysta z następujących diakrytyków:

• cyrkumfleks (ˆ) przeważnie jest używany do znaczenia długich samogłosek, więc â, ê, î, ô, û, ŵ, ŷ zawsze reprezentują długie samogłoski; aczkolwiek nie wszystkie długie samogłoski są oznaczone cyrkumfleksem, więc litery a, e, i, o, u, w, y bez cyrkumfleksa niekoniecznie zawsze reprezentują krótkie samogłoski;
• grawis (`) jest czasem używany w zapożyczeniach z innych języków w celu wskazania, że dana samogłoska jest krótka, podczas gdy według języka walijskiego można by tam spodziewać się długiej samogłoski, np. mwg [muːɡ] ('dym'), mẁg [mʊɡ] ('kubek');
• akut (´) jest czasem używany w celu zaznaczenia akcentowanej sylaby w wyrazach wielosylabowych, np. wyrazy gwacáu ('opróżnić') i dicléin ('odmówić') mają akcent na ostatnią sylabę, aczkolwiek nie wszystkie wyrazy wielosylabowe znaczą w ten sposób akcent (jak chociażby Cymraeg 'język walijski', pomimo akcentu na ostatnią sylabę nie posiada diakrytyku);
• diereza (¨) oznacza, że dane dwie samogłoski należy wymówić osobno z rozziewem, a nie jako dyftong.

W nieformalnym stylu grawis i akut najczęściej są pomijane, podobnie diereza; aczkolwiek cyrkumfleks zazwyczaj jest zapisywany. Samogłoski diakrytyzowane nie są uznawane za osobne litery.

Permutacje

W języku walijskim, podobnie jak w pozostałych współczesnych językach celtyckich, występują permutacje nagłosowe. Te permutacje wpływają na początkową spółgłoskę słowa w określonych warunkach morfologicznych i składniowych. Są one ważnym narzędziem w zrozumieniu relacji między dwoma słowami i służą różnicowaniu poszczególnych znaczeń.

Walijski wykorzystuje trzy permutacje na spółgłoskach:

• permutacja miękka (soft mutation), polegająca na lenicji/udźwięcznieniu danej głoski,
• permutacja nosowa (nasal mutation), polegająca na przejściu w głoskę nosową,
• permutacja aspirowana (aspirate/spirant mutation).

Ponadto występuje zjawisko protetycznego h (h-prothesis) w przypadku słów rozpoczynających się od samogłoski.

Permutacje nagłosowe w języku walijskim

Forma podstawowa	Permutacja miękka	Permutacja nosowa	Permutacja aspirowana
b /b/	f /v/	m /m/	—
c /k/	g /ɡ/	ngh /ŋ̊/	ch /χ/
d /d/	dd /ð/	n /n/	—
g /ɡ/	∅ (usunięcie)	ng /ŋ/	—
ll /ɬ/	l /l/	—	—
m /m/	f /v/	—	—
p /p/	b /b/	mh /m̥/	ph /f/
rh /r̥/	r /r/	—	—
t /t/	d /d/	nh /n̥/	th /θ/

Istnieje mnóstwo zasad określających kontekst poszczególnych permutacji (między innymi permutacja miękka występuje w przypadku rzeczowników w rodzaju żeńskim po przedimkach określonych, czy permutacja nosowa w przypadku rzeczowników po określniku dzierżawczym fy 'mój').

Protetyczne h (h-prothesis) występuje w przypadku słów rozpoczynających się od samogłoski, najczęściej po określnikach dzierżawczych.

Walijski w kulturze

Pierwotnie zainteresowanie językiem walijskim wśród społeczności dotyczyło wyłącznie Dooda, który stosunkowo często na dawnej konferencji Mafii 69 na GG spamował wyrazem z języka walijskiego cwpwrdd [ˈkʊpʊrð] 'szafa'. Wyraz ten wydawał się dziwny, gdyż dla większości osób powodował niemałą konsternację związaną z pisownią – jest to spowodowane dość osobliwą cechą walijskiego, gdzie litera w służy do zapisu samogłosek /ʊ/ i /uː/.

30 grudnia 2014 na swoim kanale YouTube Dood opublikował film o tytule Minecraft do pobrania ZA DARMO!, który zawierał wspomniane wcześniej słowo cwpwrdd.

Później w 2016 roku na serwerze SMWMods i serwerze Sky'owo wielokrotnie spamowano cwpwrdd w formie nawiązania do filmu Dooda, jednakże było to zjawisko bardziej niszowe i ograniczone.

8 czerwca 2019 użytkownik Angelfrost na shoutboxie KSC zwrócił uwagę, że zdanie wysłane przez Dooda "Mo cówi rógnik dyg lawien łogwą o durę ztało? Ua!" (pisownia oryginalna) brzmi dla niego jak walijski. Następnie Angelfrost rozpoczął spamowanie po walijsku, pisząc "Rholio blewog, cig eidion llawn sudd, caws Cheddar blasus! Picls craslyd, winwns! Mwstard a sos coch!!!" ("Puszysta bułka, soczysta wołowina, wyśmienity ser Cheddar! Chrupiące pickle, cebulka! Musztarda i keczup!!!"), co było jednym ze znanych cytatów Dooda przetłumaczonym na język walijski.

2 sierpnia 2019 na serwerze Pociągopolis Mruczek wysłał wiadomość o treści "Mae Ziopeng yn chwaraewr proffesiynol mewn gemau cyfrifiadurol!" ("Ziopeng jest profesjonalnym graczem w gry komputerowe!"). Zapoczątkowało to konwersacje w języku walijskim na serwerze Pociągopolis.

W Mruczeksłowniku znajduje się hasło powiązane z tym artykułem:
llawlyfr

3 sierpnia 2019 Dood utworzył w dziale Spam multijęzykowy temat o nazwie "rhes ryfedd y nefoedd", który zawierał utwór "dziwny wiersz siema" opacznie przetłumaczony na język walijski. Zapoczątkowało to popularność języka walijskiego na Kenex Spam Center.

1 września 2020 za sugestią Angelfrosta na MruczekWiki nowy szablon do tworzenia instrukcji w formie komiksów nazwano Llawlyfr, od walijskiego llawlyfr 'instrukcja; podręcznik'.

Wybrane zwroty

Poszczególne transkrypcje zostały zapisane zgodnie z wymową północnej Walii. Dla dialektów południowych należy zamienić [ɨ] na [ɪ] oraz [ɨː] na [iː].

• cwpwrdd dillad [kʊpʊrð ˈdɪɬad] 'szafa na ubrania'. Wyraz cwpwrdd oznaczający szafę czyta się [ˈkʊpʊrð], podobnie do angielskiego cupboard. Jest to jeden z pierwszych spopularyzowanych zwrotów w języku walijskim.
• sebonllyd [sɛbɔnˈɬɨd] 'mydłowy'. Neologizm utworzony przez Angelfrosta z sebon ('mydło') + -llyd (przyrostek wskazujący na obfitość czegoś). Powtórzony dwa razy wyraz powstał na potrzeby przetłumaczenia oryginalnie słowackiego mema na język walijski, który to wysłał Angelfrost na KSC. Z założenia ma to być wyraz dźwiękonaśladowczy powstały z przetłumaczenia słowackiego zwrotu mydli mydli; w memie mucha pocierała swoje "ręce" i stąd powstało to określenie.
• gwich [ɡwiːχ] 'pisk; trzask'.
• "Duw, mae mor ddwfn" [ˈdɨu, ma(ːɨ) mɔr ˈðʊvn] – "Boże, jakie to głębokie".
• dŵr gŵr [duːr ɡuːr] 'woda męża'. Zdanie zapoczątkowane przez Doodoxinga.
• felly [ˈvɛɬɨ] 'więc; zatem'. Doodoxing wpisał w Google Tłumacz "takie sobie" i przetłumaczyło to w taki sposób.
• "Mae Doodoxing yn cŵl" [ma(ːɨ) — ən ˈkuːl] – "Doodoxing jest fajny". Zdanie było pseudonimem Doodoxinga na serwerze Discord, którego administratorami są Ezel, Patchimator i Utsuho na początku sierpnia 2019. Słowo cŵl [ˈkuːl] brzmi niemal identycznie jak angielskie cool.
• "Rholio blewog, cig eidion llawn sudd, caws Cheddar blasus! picls craslyd, winwns! mwstard a sos coch!!!" – "Puszysta bułka, soczysta wołowina, wyśmienity ser Cheddar! Chrupiące pickle, cebulka! Musztarda i keczup!!!". Autorstwa Angelfrosta.
• "Roedd y cawl yn flasus, aeth yn wych, roedd yr ieir ynddo hefyd ac yn canu'n llawen. Mae'r cigydd yn dawnsio, mae'r bol llawn yn mwynhau bod yn llawn, a byddaf yn bwyta iogwrt!" – "Rosół był smaczny, udał się znakomicie, kury też w nim były i śpiewały radośnie! Rzeźnik sobie tańczy, brzuch najedzony cieszy się z najedzenia, a ja sobie zjem jogurt!". Autorstwa Doodoxinga.
• madarch [ˈmadarχ] 'grzyb'. Słowo stało się popularne, gdy Angelfrost zmienił język Minecrafta na walijski. W oryginale brzmiało Madarchen Brown 'brązowy grzyb'.
• llawlyfr [ˈɬauˌlɨv(ɨ)r] 'podręcznik; instrukcja'. Wśród społeczności MruczekWiki słowo to stało się określeniem na specyficzny typ instrukcji w formie komiksu, zaprojektowany zgodnie z zaleceniami User Experience.

Walijski a sky'owski

Dla osób nieznających obu języków język walijski może się wydawać bardzo zbliżony do języka sky'owskiego, chociażby ze względu na dziwną pisownię bądź użycie apostrofów w wyrazach. Jednakże poza pozornymi podobieństwami są to dwa zupełnie inne języki. Apostrof w języku walijskim oraz sky'owskim służy do zaznaczenia pominiętego fragmentu wyrazu, często stosowane przy przedimkach w obu językach. Jednakże w języku sky'owskim apostrof ma inną ważniejszą funkcję – używany jest przeważnie jako znacznik samogłoskowy (vokal to'ok), znaczący laryngalizację danej głoski na skutek elizji wcześniejszej historycznej półsamogłoski.

Linki zewnętrzne

• www.draigaceryr.eu – Draig ac Eryr ("Smok i Orzeł"), polska strona języka walijskiego

Zobacz też

• Doodoszyfr
• Język cytrynowy
• Język sky'owski
• Sky'owian English