IPA/Pomoc
< IPA
Oto podstawowy poradnik do symboli międzynarodowego alfabetu fonetycznego. Parę rzadkich symboli IPA nie jest uwzględnionych; można je znaleźć w głównym artykule IPA.
W miarę możliwości dla każdego symbolu IPA podano przykład w języku polskim bądź języku angielskim (RP odnosi się do odmiany brytyjskiej – Received Pronunciation, zaś GA do odmiany amerykańskiej – General American). Pozostałe języki obce, które są używane do zilustrowania dodatkowych dźwięków to przede wszystkim niemiecki, francuski, rosyjski, hiszpański. W przypadku symboli nie objętych tymi językami używane są inne języki jak czeski.
W lewej kolumnie wyświetlane są symbole.
Spis treści |
---|
Symbole podstawowe
Symbol | Przykłady | Opis | |||
---|---|---|---|---|---|
Język | Słowo | IPA | |||
A | |||||
[a] | polski | jajo | [ˈjajo] | W języku polskim a między głoskami miękkimi jak i czy j. | |
angielski | RP | cat | [kʰat] | ||
[ä] | polski | kat | [kät̪] | Polskie a. | |
[ɐ] | angielski | RP | cut | [kʰɐt] | Podobnie polskie a, tylko z mniej otwartą szczęką. W transkrypcjach języka angielskiego [ɐ] zazwyczaj jest transkrybowane ⟨ʌ⟩. |
[ɑ] | angielski | RP | father | [ˈfɑːðə] | Cofnięte w stosunku do [ä]. |
[ɒ] | angielski | RP | cot | [kʰɒt] | Jak [ɑ], tylko z zaokrągleniem warg. |
[ʌ] | angielski | GA | cut | [kʰʌt] | Jak [ɔ], ale bez zaokrąglenia warg. W transkrypcjach języka angielskiego ⟨ʌ⟩ może oznaczać głoskę [ɐ] lub [ɜ]. |
[æ] | angielski | GA | cat | [kʰæt] | Dźwięk postrzegany jako będący pomiędzy polskim a a e. |
B | |||||
[b] | polski | bas | [bäs̪] | Polskie b. | |
[β] | hiszpański | lava | [ˈläβ̞ä] | Jak [b], ale z otwartymi ustami. | |
C | |||||
[c] | czeski | stín | [sciːn] | Pomiędzy polskim tir a kir. | |
[ç] | niemiecki | nicht | [nɪçt] | Podobnie polskie chimera. Niektórzy w języku angielskim mają tę głoskę w słowie huge. | |
[ɕ] | polski | śruba | [ˈɕrubä] | Polskie ś. | |
D | |||||
[d] | polski | dom | [d̪ɔm] | Polskie d jest dentalne: język dotyka zębów. Angielskie d jest alweolarne: język nie dotyka zębów. | |
angielski | dash | [dæʃ] | |||
[ð] | angielski | this | [ðɪs] | Angielskie dźwięczne th. | |
[dz] | polski | dzwon | [d̪͡z̪von̪] | Polskie dz. | |
angielski | adds | [ædz] | |||
[dʒ] | angielski | jump | [d͡ʒʌmp] | Między polskim dź a dż. W transkrypcjach języka polskiego ⟨d͡ʒ⟩ zazwyczaj oznacza [d͡ʐ]. | |
[dʑ] | polski | dźwięk | [d͡ʑvʲeŋk] | Polskie dź lub dzi. | |
[dʐ] | polski | dżem | [d͡ʐɛm] | Polskie dż. Przez polskich lingwistów głoska [d͡ʐ] jest transkrybowana ⟨d͡ʒ⟩. | |
E | |||||
[e] | polski | dzień | [d͡ʑeɲ] | Polskie e po głoskach miękkich jak i. | |
hiszpański | bebé | [beˈβ̞e] | |||
angielski | Szkocja | face | [feːs] | ||
[ɘ] | angielski | Australia | bird | [bɘːd] | Podobnie jak y w języku polskim, tylko bardziej cofnięte. [ɘ̟] w języku polskim zazwyczaj transkrybowane jest ⟨ɨ⟩. |
polski | mysz | [mɘ̟ʂ] | |||
[ə] | angielski | above | [əˈbʌv] | Samogłoska średnia centralna, szwa; występuje przeważnie w sylabach nieakcentowanych. | |
[ɚ] | angielski | GA | runner | [ˈɹʌnɚ] | Samogłoska z retrofleksją. |
[ɛ] | polski | ten | [t̪ɛn̪] | Polskie e. | |
[ɜ] | angielski | RP | bird | [bɜːd] | W RP odpowiednik [ə] w sylabach akcentowanych. |
[ɝ] | angielski | GA | bird | [bɝd] | Samogłoska z retrofleksją. Odpowiednik [ɚ] w sylabach akcentowanych. |
F | |||||
[f] | polski | futro | [ˈfut̪rɔ] | Polskie f. | |
G | |||||
[ɡ] | polski | gęsty | [ˈɡɛw̃s̪t̪ɘ̟] | Polskie g. | |
[ɢ] | Jak [ɡ], ale bardziej cofnięte, gardłowe. | ||||
H | |||||
[h] | angielski | high | [haɪ̯] | Angielskie h. | |
[ɦ] | czeski | Praha | [ˈpraɦa] | Dźwięczne lub czeskie h, występuje w niektórych polskich dialektach (Kresy, Podhale). | |
polski | Kresy | herbata | [ɦɛrˈbät̪ä] | ||
angielski | RP | ahead | [əˈɦɛd] | ||
[ʰ] | angielski | top | [tʰɒp] | Aspiracja; wymawiane z podmuchem powietrza. | |
I | |||||
[i] | polski | miś | [ˈmʲiɕ] | Polskie i. | |
angielski | sea | [siː] | |||
[ɪ] | angielski | sit | [sɪt] | Między polskim i a y. | |
[ɨ] | rosyjski | ты/ty | [t̪ɨ] | Jak polskie y, tylko bardziej przymknięte. W transkrypcjach języka polskiego ⟨ɨ⟩ zazwyczaj oznacza [ɘ̟]. | |
J | |||||
[j] | polski | jutro | [ˈjut̪rɔ] | Polskie j. | |
angielski | yes | [jɛs] | |||
[ʝ] | Podobnie jak [j], ale mocniej, tak aby powstał szum. | ||||
[ɟ] | czeski | díra | [ˈɟiːra] | Pomiędzy polskim dino a gil. | |
[ʲ] | polski | kiedy | [ˈkʲed̪ɘ̟] | Wskazuje że głoska ma nałożoną barwę [j]. | |
K | |||||
[k] | polski | buk | [buk] | Polskie k. | |
L | |||||
[l] | polski | pole | [ˈpɔlɛ] | Polskie l. Zwane "jasnym l". | |
angielski | RP | leaf | [liːf] | ||
[ɫ] | angielski | RP | feel | [fiːɫ] | "Ciemne l". Dawna wymowa ł w języku polskim. |
polski | Kresy | łapa | [ˈɫ̪äpä] | ||
[ɬ] | walijski | llwyd | [ɬʊi̯d] | Dźwięk ll w języku walijskim. By wymówić tę spółgłoskę trzeba starać się wymówić [s], trzymając język w pozycji takiej jak przy [l]. | |
[ɺ] | Flapnięte [l]; brzmi jak jednoczesne [l] i [ɾ]. | ||||
M | |||||
[m] | polski | mama | [ˈmämä] | Polskie m. | |
[ɱ] | polski | symfonia | [s̪ɘ̟ɱˈfɔɲa] | Jak [m], ale zęby dotykają wargi jak w [f]. | |
N | |||||
[n] | polski | nos | [n̪ɔs̪] | Polskie n jest dentalne: język dotyka zębów. Angielskie n jest alweolarne: język nie dotyka zębów. | |
angielski | nice | [naɪ̯s] | |||
[ŋ] | angielski | sing | [sɪŋ] | Jak ng w sufiksie -ing w języku angielskim. W języku polskim występuje przed [k] lub [ɡ]. | |
polski | bank | [bäŋk] | |||
[ɲ] | polski | koń | [kɔɲ] | Polskie ń lub ni. Hiszpańskie ñ. | |
hiszpański | español | [espäˈɲol] | |||
O | |||||
[o] | polski | wiosna | [ˈvʲos̪n̪ä] | Polskie o po głoskach miękkich jak i. | |
hiszpański | camión | [kaˈmjon] | |||
angielski | Szkocja | go | [ɡoː] | ||
[ɔ] | polski | kot | [kɔt̪] | Polskie o. | |
[ø] | niemiecki | schön | [ʃøːn] | Jak [e], ale z zaokrągleniem warg jak przy [o]. | |
francuski | peu | [pø] | |||
[ɵ] | francuski | je | [ʒɵ] | Podobnie jak [ʊ], ale z nieco obniżonym i uprzednionym językiem. | |
angielski | RP | foot | [fɵt] | ||
[œ] | niemiecki | Hölle | [ˈhœlə] | Jak [ɛ], ale z zaokrągleniem warg jak przy [ɔ]. | |
francuski | jeune | [ʒœn] | |||
P | |||||
[p] | polski | pas | [päs̪] | Polskie p. | |
Q | |||||
[q] | Jak [k], ale bardziej cofnięte, gardłowe. | ||||
R | |||||
[r] | polski | rok | [rɔk] | Polskie drżące r w starannej wymowie. Symbol ⟨r⟩ często używany jest do ogólnej transkrypcji innych głosek rotycznych jak [ɾ] czy [ɹ] gdy nie budzi to wieloznaczności. | |
hiszpański | perro | [ˈpero] | |||
[ɾ] | polski | rok | [ɾɔk] | Polskie "flapnięte" r charakteryzujące się pojedynczym uderzeniem, występuje w szybkiej mowie. | |
hiszpański | pero | [ˈpeɾo] | |||
angielski | GA | better | [ˈbɛɾɚ] | ||
[ʀ] | francuski | Paryż | Paris | [paˈʀi] | Spółgłoska drżąca w tylnej części gardła (języczkowa), "paryskie r". |
[ɹ] | angielski | RP | borrow | [ˈbɒɹəʊ] | Angielskie r. |
[ɻ] | angielski | GA | borrow | [ˈbɑɻoʊ] | Jak [ɹ], ale ze zwinięciem lub odciągnięciem języka do tyłu. |
[ʁ] | niemiecki | Rost | [ʁɔst] | Spółgłoska wymawiana w tylnej części gardła (języczkowa), ale bez drżenia. | |
S | |||||
[s] | polski | sum | [s̪um] | Polskie s jest wymawiane bliżej zębów niż angielskie. | |
angielski | sit | [sɪt] | |||
[ʃ] | angielski | shoe | [ʃuː] | Między polskim ś a sz. W transkrypcjach języka polskiego ⟨ʃ⟩ zazwyczaj oznacza [ʂ]. | |
[ʂ] | polski | szum | [ʂum] | Polskie sz. Przez polskich lingwistów głoska [ʂ] jest transkrybowana ⟨ʃ⟩. | |
T | |||||
[t] | polski | tom | [t̪ɔm] | Polskie t jest dentalne: język dotyka zębów. Angielskie t jest alweolarne: język nie dotyka zębów. | |
angielski | tick | [tʰɪk] | |||
[ts] | polski | co | [t̪͡s̪ɔ] | Polskie c. | |
angielski | cats | [kʰæts] | |||
[tʃ] | angielski | RP | church | [t͡ʃɜːt͡ʃ] | Między polskim ć a cz. W transkrypcjach języka polskiego ⟨t͡ʃ⟩ zazwyczaj oznacza [t͡ʂ]. |
[tɕ] | polski | ćma | [t͡ɕmä] | Polskie ć lub ci. | |
[tʂ] | polski | czas | [t͡ʂäs̪] | Polskie cz. Przez polskich lingwistów głoska [t͡ʂ] jest transkrybowana ⟨t͡ʃ⟩. | |
U | |||||
[u] | polski | buk | [buk] | Polskie u. | |
angielski | GA | food | [fud] | ||
[ʊ] | angielski | GA | hook | [hʊk] | |
niemiecki | Stunde | [ˈʃtʊndə] | |||
[ʉ] | angielski | RP | goose | [ɡʉːs] | Jak [u], ale wysunięte do przodu. Mniej więcej jak między polskim u a y. |
V | |||||
[v] | polski | wór | [vur] | Polskie w. | |
[ʋ] | niderlandzki | wang | [ʋɑŋ] | Między polskim w a ł. | |
W | |||||
[w] | polski | łaska | [ˈwäs̪kä] | Współcześnie polskie ł. | |
angielski | weekend | [wiːˈkɛnd] | |||
[ʍ] | angielski | Irlandia | whine | [ʍɐɪ̯n] | Bezdźwięczne [w]. Brzmi jak [h] i [w] wymówione jednocześnie. |
polski | pomysł | [ˈpɔmɘ̟s̪ʍ] | |||
[ɯ] | japoński | 空気 / kūki | [kɯːki] | Jak [u], ale bez zaokrąglenia warg. | |
[ɰ] | Jak [w], ale bez zaokrąglenia warg. | ||||
[ʷ] | angielski | red | [ɹ̠ʷɛd] | Głoskę należy wymówić z zaokrąglonymi wargami. | |
X | |||||
[x] | polski | chleb | [xlɛp] | Polskie ch. | |
[χ] | niemiecki | Dach | [däχ] | Jak [x], ale bardziej cofnięte, gardłowe. | |
Y | |||||
[y] | niemiecki | über | [ˈyːbɐ] | Jak [i], ale z zaokrągleniem warg jak przy [u]. | |
[ʏ] | niemiecki | schützen | [ˈʃʏt͡sn̩] | Jak [ɪ], ale z zaokrągleniem warg jak przy [ʊ]. | |
[ɣ] | hiszpański | amigo | [äˈmiɣo] | Dźwięczne [x]. Coś między [ɡ] a [h]. | |
polski | niechby | [ɲeɣbɘ̟] | |||
[ɤ] | estoński | kõrv | [kɤrv] | Jak [o], ale bez zaokrąglenia warg. Coś między [ʊ] a [ʌ]. | |
[ʎ] | włoski | maglia | [ˈmäʎʎä] | Brzmi jak jednoczesne [l] i [j]. | |
[ɥ] | francuski | nuit | [nɥi] | Brzmi jak jednoczesne [j] i [w]. | |
[ˠ] | irlandzki | mór | [mˠoːɾˠ] | Brzmi jakby podczas głoski jednocześnie wymawiano [ɯ] lub [u] bez zaokrąglenia warg. | |
Z | |||||
[z] | polski | zero | [ˈz̪ɛrɔ] | Polskie z jest wymawiane bliżej zębów niż angielskie. | |
angielski | zoo | [zuː] | |||
[ʒ] | angielski | vision | [ˈvɪʒən] | Między polskim ź a ż. W transkrypcjach języka polskiego ⟨ʒ⟩ zazwyczaj oznacza [ʐ]. | |
[ʑ] | polski | źle | [ʑlɛ] | Polskie ź. | |
[ʐ] | polski | żona | [ˈʐɔn̪ä] | Polskie ż. Przez polskich lingwistów głoska [ʐ] jest transkrybowana ⟨ʒ⟩. | |
Pozostałe | |||||
[θ] | angielski | thin | [θɪn] | Angielskie bezdźwięczne th. | |
[ɸ] | japoński | 富士 / Fuji | [ɸɯd͡ʑi] | Jak [p], ale z otwartymi ustami. Brzmi trochę jak dmuchanie. | |
[ʔ] | polski | nie-e | [ˈɲeʔɛ] | Zwarcie krtaniowe, złapanie oddechu. | |
angielski | RP | uh-oh | [ˈɐʔəʊ] | ||
Cockney | butter | [ˈbɐ̟ʔə] |
Diakrytyki
Symbol | Przykłady | Opis |
---|---|---|
Nad symbolem | ||
[ã] | francuski: vin blanc [vɛ̃ blɑ̃] | Wypowiadane nosowo. |
[ä] | polski: kat [kät̪] | Wypowiadane z językiem pośrodku (ani uprzednionym, ani cofniętym). |
[ă] | angielski: police [pə̆ˈliˑs] | Wypowiadane krótko. |
Pod symbolem | ||
[a̯] | polski: auto [ˈau̯t̪ɔ]; angielski: now [naʊ̯] | Samogłoska nie tworząca sylaby, występująca jako element dyftongu (sam diakrytyk często pomijany gdy nie budzi wieloznaczności, np. [naʊ]). |
[n̥] | polski: krtań [kr̥t̪äɲ] | Bezdźwięczne, brzmi jak głośny szept. |
[n̩] | angielski: button [ˈbʌtn̩]; czeski: krk [kr̩k] | Spółgłoska bez samogłoski; tworzy sylabę. |
[d̪] | polski: dom [d̪ɔm] | Dentalne, podczas wypowiadania język dotyka zębów (diakrytyk często pomijany gdy w danym języku nie kontrastuje się głosek ze względu na dentalność). |
Obok symbolu | ||
[kʰ] | angielski: come [kʰʌm] | Spółgłoska z aspiracją, wymawiana z podmuchem powietrza. |
[k’] | Spółgłoska ejektywna, wymawiana poprzez uniesienie, "wypchnięcie" krtani. | |
[aː] | angielski: shh! [ʃː]; polski ćśśś! [t͡ɕː] | Długa. Często używane dla długich samogłosek. |
[aˑ] | angielski (RP): caught [ˈkʰɔˑt] | Półdługa. Dłuższe od normalnej głoski. |
[ˈa] | polski: wielowyrazowy [ˌvʲelɔvɘ̟räˈz̪ɔvɘ̟] angielski: pronunciation [pɹ̥oʊ̯ˌnʌnsiˈeɪʃn̩] |
Akcent główny. Zaznaczany przed sylabą, której dotyczy. |
[ˌa] | Akcent poboczny. Zaznaczany przed sylabą, której dotyczy. | |
[.] | polski: Ala [ˈä.lä] | Granica sylaby (zazwyczaj nadmiarowe i często pomijane). |
Nawiasy
Do transkrypcji IPA zdefiniowano dwa rodzaje nawiasów:
- /Slashe/ wskazują dźwięki, które są rozróżniane jako podstawowe składowe słów w danym języku przez jego rodzimych użytkowników; są to fonemy. Zmiana symboli między tymi slashami albo zmieniłaby zupełnie słowo na inne, albo wywołałaby nonsens. Dla rodzimego użytkownika języka polskiego nie ma znaczącej różnicy między ch w słowie chyba, a ch w słowie niechby, zatem, w notacji slashowej, oba te słowa posiadają ten sam symbol /x/: /ˈxɨba/, /ˈɲɛxbɨ/.
Notacja między slashami jest również często umowna i nie zawsze w pełni reprezentuje artykułowane dźwięki: /kj/ w słowie kiedy /ˈkjɛdɨ/ nie oznacza, że wymawiane jest najpierw [k], a potem [j]; jest jedynie umownym sposobem transkrypcji tego słowa w sposób często abstrakcyjny. Tak więc czytelnik, który nie jest zaznajomiony z danym językiem, może nie wiedzieć, jak zawęzić te transkrypcje. - [Nawiasy kwadratowe] wskazują bardziej szczegółowe cechy fonetyczne wymowy, niezależnie od norm czy opinii użytkowników języka. W nawiasach kwadratowych znajduje się to, co cudzoziemiec, który nie zna struktury języka, może usłyszeć jako poszczególne jednostki dźwięku. Dla przykładu ch w słowie chyba, a ch w słowie niechby to dwa różne dźwięki: [ˈxɘ̟bä], [ˈɲeɣbɘ̟]. ch w słowie niechby pod wpływem sąsiadującego b ulega udźwięcznieniu i przechodzi w [ɣ]. Uznanie tego za zupełnie odrębny dźwięk może być oczywiste dla osób mówiących językami, które rozróżniają [x] i [ɣ]. Pominięcie lub zawarcie takich szczegółów w nawiasach kwadratowych nie ma wpływu na zmianę tożsamości słowa, ale pomaga zawęzić wymowę do bardzo precyzyjnej.
Okazjonalnie spotykane są również:
- ⟨Nawiasy ostrokątne⟩, które służą do zapisu ortografii oraz transliteracji. Stąd też ⟨chyba⟩, ⟨niechby⟩, litera ⟨a⟩. Nawiasy ostrokątne nie są obsługiwane przez wszystkie fonty. Jeżeli nie prowadzi do wieloznaczności, to w tym celu również może stosowane być pochylenie.
Linki zewnętrzne
- Interactive IPA Chart
- jbdowse.com/ipa – zestaw symboli IPA wraz z nagraniami