Ordynacja wyborcza

Ordynacja wyborcza – zbiór przepisów określających sposób przeprowadzania wyborów i referendów, a w szczególności zasady wyłaniania ich zwycięzców i podziału mandatów.

Niektóre ordynacje służą do wybrania jednego zwycięzcy na określone stanowisko, np. premier, prezydent czy burmistrz, zaś inne do wybrania wielu zwycięzców, jak np. parlamentarzyści czy senatorzy. Istnieje wiele wariantów różnych ordynacji wyborczych, ale najpopularniejsze z nich to first-past-the-post (system „pierwszy na mecie” stosowany w jednomandatowych okręgach wyborczych), system dwuturowy oraz ordynacja proporcjonalna. Niektóre systemy mieszane mają za zadanie łączyć zalety ordynacji nieproporcjonalnych i proporcjonalnych.

Podział ordynacji

Ordynacje dzielimy na:

• ordynacje większości względnej (plurality system):
  • first-past-the-post – „pierwszy na mecie”.
• ordynacje większości bezwzględnej (majoritarian system):
  • system dwuturowy (two-round system),
  • Alternative Vote (AV, metoda głosu alternatywnego; zwana też Instant-Runoff Voting – IRV).
• ordynacje proporcjonalne (proportional system):
  • party-list PR (system list partyjnych),
  • Single Transferable Vote (STV, pojedynczy głos przechodni).

Typy ordynacji

Ordynacje większości względnej

Ordynacje większości względnej (plurality system) to systemy w którym kandydat z największą ilością głosów wygrywa; niekoniecznie musi on otrzymać większość głosów w okręgu. Najczęściej stosuje się tu jednomandatowe okręgi wyborcze (JOW) – system ten znany jest jako first-past-the-post, co bywa tłumaczone jako „pierwszy na mecie”.

System ten jest często stosowany w tzw. anglosferze (Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, India, Pakistan, Kanada i inne kraje byłego imperium brytyjskiego).

Ordynacje większości bezwzględnej

Ordynacje większości bezwzględnej (majoritarian system) to systemy w którym kandydaci muszą otrzymać większość głosów, aby wygrać, aczkolwiek w większości przypadków większość ta jest wymagana jedynie w przypadku drugiej tury, która rozgrywa się gdy żaden kandydat nie osiągnie większości. Są one stosowane w jednomandatowych okręgach wyborczych.

Najczęściej stosuje się tu system dwuturowy, który używany jest w większości krajów w wyborach prezydenckich. Jeżeli żaden kandydat nie osiągnie większości w pierwszej turze głosowania, wówczas druga tura jest rozgrywana aby rozstrzygnąć zwycięzcę (najczęściej między dwoma kandydatami o największej liczbie głosów). Niektóre państwa używają zmodyfikowanej formy systemu dwuturowego – np. w Ekwadorze kandydat wygrywa w pierwszej turze jeżeli zdobędzie 40% głosów oraz ma 10 p.p. przewagi nad kolejnym kandydatem.

Innym systemem jest metoda głosu alternatywnego (Alternative Vote, AV; zwana też Instant-Runoff Voting, IRV) stosowana w Australii, gdzie wyborcy głosują poprzez wskazanie preferencji (np. „1” – pierwszy wybór, „2” – drugi wybór, etc.). Głos zawsze idzie na pierwszego kandydata poza przypadkiem, gdy pierwszy kandydat przegra – wówczas głos zamiast się zmarnować, przechodzi na następny wybór (w tym wypadku drugi) w ramach transferu, i tak dalej.

Ordynacje proporcjonalne

Ordynacje proporcjonalne (proportional system) są najczęściej stosowanym systemem w wyborach władzy ustawodawczej, w których stosuje się przeważnie okręgi wielomandatowe. Wyróżnia się tutaj dwie metody:

System list partyjnych (party-list PR) jest najpowszechniejszą ordynacją. Polega na głosowaniu na kandydatów z list partyjnych. Wyróżnia się wariant list zamkniętych, gdzie partie polityczne mają wpływ na kolejność poszczególnych kandydatów na listach; oraz wariant list otwartych, gdzie wyborcy mają chociaż częściowy wpływ na kolejność kandydatów na listach partyjnych.

W systemie list partyjnych najczęściej stosuje się próg wyborczy, czyli minimalny % głosów w skali kraju, który dane ugrupowanie musi przekroczyć, aby wziąć udział w podziale mandatów. Wyróżnia się dwie metody przydziału mandatów: metody ilorazów (metody D’Hondta, Sainte-Laguë) oraz metody największych reszt (kwota Hare’a, kwota Droopa).

Innym rodzajem ordynacji proporcjonalnej jest pojedynczy głos przechodni (Single Transferable Vote, STV), gdzie wyborca głosuje poprzez wskazanie swojej preferencji wobec każdego kandydata (np. „1” – pierwszy wybór, „2” – drugi wybór, etc.). Głos zawsze idzie na pierwszego kandydata poza przypadkiem, gdy pierwszy kandydat nie otrzyma mandatu – wówczas głos zamiast się zmarnować, przechodzi na następny wybór (w tym wypadku drugi) w ramach transferu, i tak dalej.

Ordynacje używane w Polsce

W Polsce stosuje się następujące ordynacje:

• Wybory do Sejmu RP:
  • party-list PR (system list partyjnych) z użyciem metody D’Hondta
• Wybory do Senatu RP:
  • first-past-the-post („pierwszy na mecie”)
• Wybory prezydenckie:
  • system dwuturowy (two-round system)
• Wybory do Parlamentu Europejskiego:
  • party-list PR (system list partyjnych) z użyciem metody D’Hondta