Paradoks płci (lingwistyka)

Paradoks płci w socjolingwistyce odnosi się do zjawiska, w którym kobiety bardziej niż mężczyźni mają tendencję do podporządkowania się normom językowym w sytuacji, gdy są jasno określone, oraz mniej w pozostałych sytuacjach. "Paradoks" polega na tym, że kobiety znacznie częściej używają prestiżowych form językowych i unikają stygmatyzowanych wariantów niż mężczyźni; jednocześnie to kobiety są bardziej skłonne do przewodzenia zmianom językowym dzięki zastosowaniu nowych, innowacyjnych form językowych.

Charakterystyka

Labov wskazuje, że mężczyźni częściej używają niestandardowych form językowych niż kobiety. Mężczyźni mają większe tendencje do używania form niestandardowych bez obawy o językową stygmatyzację; analogicznie, kobiety używają bardziej standardowych form językowych, niosących ze sobą pewien prestiż. Przywołuje chociażby alternację [n] oraz [ŋ] w -ing. Mężczyźni częściej używają kolokwialnej formy [ɪn] (cryin', smilin', eatin') w porównaniu do kobiet, gdzie dominująca jest standardowa [ɪŋ]. Zjawisko to zostało potwierdzone w Stanach Zjednoczonych (konkretnie Nowy Jork, Detroit, Filadelfia), Kanadzie (Ottawa), na Wyspach Brytyjskich oraz w Australii. Takie płciowe zróżnicowanie w wymowie -ing obecne jest również wśród nastolatków.

Inną cechą językową dość silnie skorelowaną z płcią jest chociażby przejście angielskich spółgłosek frykatywnych dentalnych /θ, ð/ w plozywne [t̪, d̪] lub afrykaty [t̪͡θ, d̪͡ð]; ta niestandardowa realizacja fonemów /θ, ð/ zaobserwowana w Nowym Jorku, Detroit czy Belfaście wskazuje, że mężczyźni częściej używają niestandardowych form [t̪, d̪] oraz [t̪͡θ, d̪͡ð].

Jednocześnie kobiety częściej używają nowych innowacyjnych form niż mężczyźni. Labov wskazuje tutaj konkretnie formy które generalnie są w świadomości użytkowników języka oraz częściej występują w bardzo formalnym języku, rozpoczęte przez grupy społecznie dominujące (change from above). Mężczyźni częściej używają form tradycyjnych i lokalnych, znacznie później przyjmują zmiany językowe. Labov odnosi się tu do popularnego stereotypu, że kobiety wysławiają się poprawniej bądź lepiej niż mężczyźni. Jednocześnie dość popularnym zabiegiem w sztuce (m.in. literatura, film) jest stosowanie niestandardowych form językowych w celu podkreślenia męskości danej postaci.

Labov ostatecznie również wskazuje, że kobiety najczęściej rozpoczynają proces zmian językowych. Odnosi się to do zmian językowych, które nie zakorzeniły się jeszcze w świadomości językowej (change from below). Kobiety zapoczątkowały wiele procesów językowych, jak chociażby rozluźnienie samogłosek przed /l/ w południowym i zachodnim USA, prowadząc do defonologizacji fool-full. Początek przesuwki miast północnych (Northern Cities Vowel Shift, NCVS) polegający na przejściu /æ/ w [ɛə] oraz /ɑ/ w [a] w północnych miastach stanów Nowy Jork, Ohio, Michigan, Illinois i Wisconsin został zapoczątkowany przez kobiety z niższej klasy średniej w latach 30. XX wieku.

Labov wskazuje, że istnieją jednak zmiany, w których przodują mężczyźni, niż kobiety. Wspomina chociażby utratę zaokrąglenia /ɒ/ w akcencie Norfolk czy odwrotny proces – cofnięcie i zaokrąglenie /a/ w Belfaście; oba te zjawiska dominują wśród mężczyzn. Oznacza to, że zmian językowych nie da się bezpośrednio przypisać do jednej płci, aczkolwiek liczba przypadków, w których to mężczyźni rozpoczęli proces zmian językowych jest znacznie mniejsza; ponadto, zmiany te są bardziej ograniczone lokalnie, aniżeli wpływające na cały system językowy, jak to miało miejsce w przypadku przesuwki miast północnych.

Bibliografia

• Labov, W. (1990). The intersection of sex and social class in the course of linguistic change. Language Variation and Change, 2(2), 205-254.