Kody moralne: Różnice pomiędzy wersjami

Kody moralne (tekst źródłowy)

Wersja z 11:24, 26 maj 2019

Dodane 3405 bajtów , 26 maj 2019

brak opisu edycji

WizualnieWikikod

Kenex

Administratorzy interfejsu, Administratorzy

16 153

edycje

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-'''Kody moralne Jonathana Haidta''' - teoria z psychologii moralności, która wyróżnia kilka kodów moralnych. Zależności opisane w tej teorii są uniwersalne dla wielu kultur, chociaż w każdej mogą być nieco inaczej rozumiane.
+'''Kody moralne Jonathana Haidta''' - teoria z psychologii moralności, wedle której ludzka moralność składa się z kilku fundamentów (kodów). Różnimy się między sobą tym, jak ważne są dla nas poszczególne fundamenty i jak je rozumiemy.
-# Sprawiedliwość
+== Źródła moralności ==
-# Troska o dobro drugiego człowieka
+Jonathan Haidt sprzeciwia się poglądowi, że ludzka moralność jest wynikiem racjonalnego, chłodnego rozumowania podpartego logiką. Jej źródłem są emocje i nasze intuicje. W wielu badaniach udowodniono, że ludzie w ciągu ułamka sekundy potrafią ocenić, czy coś jest dobre czy złe. Ale nad uzasadnieniem muszą się zastanowić. Wśród badanych udawało się czasem wywołać '''osłupienie moralne''', czyli stan, gdy człowiek uznaje coś za złe i godne potępienia, ale nie potrafi w żaden sposób tego uzasadnić.
-# Lojalność wobec własnej grupy
-# Uległość wobec autorytetów
-# Czystość i duchowość
-# Wolność (dodana do teorii stosunkowo niedawno; nieobecna w większości opracowań i gorzej zbadana)
-== Kody a polityka ==
+Aby więc dotrzeć do źródła moralności, zamiast zastanawiać się, jaki logiczny ciąg myślowy doprowadził człowieka do jego poglądów, warto przyjrzeć się jego emocjom.
-Prof. Jonathan Haidt w książce "Prawy umysł" posługuje się metaforą słonia i jeźdźca.
-Słoń jest uosobieniem wszystkich procesów automatycznych, podświadomych, nad którymi nie mamy kontroli i których nie jesteśmy świadomi.
+== Fundamenty (kody) moralne ==
-Jeździec jest zaś świadomą częścią naszego umysłu. Lubi się łudzić, że ma pełną kontrolę nad słoniem, jednak w praktyce to słoń decyduje, w którą stronę iść. Jeździec jednak cały czas się upiera, że słoń po prostu idzie tam gdzie jeździec chce i szuka racjonalnych wyjaśnień, dlaczego chciałby iść akurat tam.
+W pierwszej wersji teorii znajdowało się 5 fundamentów moralnych. Z czasem zaobserwowano jednak pewne niedoskonałości i zmodyfikowano teorię, dodając szósty i nieco poprawiając poprzednie.
-Mniej więcej tak działa nasz rozum. To nie jest roztropny nauczyciel ważący argumenty. Bliżej mu do adwokata albo rzecznika prasowego, który usprawiedliwia w oczach innych nasze poczynania i oceny.
+==== Troska/krzywda ====
+* Wyewoluował jako wewnętrzny motywator do zapewnienia opieki dzieciom. Człowiek jest niezwykle złożonym organizmem. Potrzebuje dużo czasu na rozwój poza ciałem matki, by nauczyć się samodzielnie żyć. Dlatego większe szanse na przekazanie swoich genów miały osoby, które troszczyły się o dziecko oraz zapewniały mu ochronę.
+* Dlaczego ten mechanizm działa także na niespokrewnione osoby? W dawnych społecznościach zbieracko-łowieckich wszyscy członkowie grupy byli w znacznym stopniu ze sobą spokrewnieni, więc ochrona pokrzywdzonych opłacała się ewolucyjnie z automatu.
+* Fundament troska/krzywda jest wyczulony na oznaki cierpienia i potrzebę pomocy.
+* Za jego sprawą potępiamy okrucieństwo i chcemy opiekować się tymi, którzy doświadczają cierpienia.
+* Emocją z nim związaną jest empatia.
-Ludzie posiadają różnego słonia, co ma ogromny wpływ na ich poglądy polityczne. Terminologia jest typowa dla polityki amerykańskiej, ale zjawisko jest obserwowane i potwierdzane na całym świecie.
+==== Sprawiedliwość/oszustwo ====
+* Kod ten wyewoluował z potrzeby czerpania korzyści ze współpracy bez ryzyka, że zostaniemy wykorzystani. Przykładowo jeżeli ja pomogę dzisiaj Tobie, mogę liczyć na Twoją pomoc, gdy ja będę w opałach. Jeśli ja pomogę Tobie, a Ty później się na mnie wypniesz, poczuję silny gniew i zechcę Cię ukarać.
+* Sprawia, że pragniemy unikać oszustów albo ich karać.
-* '''Konserwatysta''' - jest wyczulony na wszystkie 6 kodów moralnych w podobnym stopniu. Każdy z nich traktuje jak świętość i dokonuje w zgodzie z nim oceny moralnej. Konserwatyści są najliczniejsi w populacji.
+==== Lojalność/zdrada ====
-* '''Liberał (w PL lewicowiec)''' - jest wyczulony najbardziej na pierwsze 2 kody tzn. sprawiedliwość oraz troskę. A także na wolność. Pozostałe traktuje bardziej liberalnie i raczej pozostawia to indywidualnej ocenie innych ludzi. Liberałowie są bardzo liczbą grupą, ale mniejszą niż konserwatyści.
+* Kod ten był odpowiedzią na potrzebę budowania i utrzymywania koalicji. Pozwalał wspólnymi siłami odpierać zagrożenia i ataki innych grup.
-* '''Libertarianin''' - jest wyczulony najbardziej na kod wolności. Libertarianie stanowią niewielką część populacji, dlatego pojawili się w teorii znacznie później i są gorzej przebadani.
+* Jest wyczulony na sygnały, czy dana osoba jest wierna wobec grupy. Zdrajca to zagrożenie. Często jeszcze gorsze niż wróg.
+* Powoduje chęć ukarania osób, które zdradzają swoją grupę (np. rodzinę, kraj). Na przykład Koran nie nakazuje zabijać muzułmanom wyznawców judaizmu. Dużo gorszy od żyda jest apostata – muzułmanin, który zdradził lub po prostu porzucił swoją wiarę. Jego należy zabić.
+* Znacznie ważniejszy dla prawicy niż lewicy.
-Przykładowo jeśli czyjś słoń jest libertariański, zawsze będzie uważał za najlepsze rozwiązania prowadzące do większej wolności. Jeździec będzie szukał argumentów za wolnościowymi poglądami i rozwiązaniami. W Polsce bliskie będą mu poglądy Korwina.
+==== Autorytet/bunt ====
+* Wyewoluował jako sposób na wyzwanie budowania relacji przynoszących nam korzyści w obrębie hierarchii społecznej. Stał się szczególnie ważny, gdy ludzie przyjmowali osiadły tryb życia, prowadzący do zwiększenia własności prywatnej oraz liczebności grup.
+* Przywódcy pełnią istotną funkcję kontrolną. U szympansów samce alfa łagodzą niektóre konflikty i tłumią dużą ilość starć, do których dochodzi w grupie. Bez niego obserwuje się ich znacznie więcej.
+* Ludzka władza nie jest tylko brutalną siłą popartą groźbą przemocy. Ludzie sprawujący władzę biorą na siebie odpowiedzialność za utrzymanie porządku i sprawiedliwości.
+* Znacznie ważniejszy dla prawicy niż lewicy.
-Słoń liberalny (w PL lewicowy) będzie bardzo wyczulony na nierówności społeczne. Dla konserwatywnego nierówności są zauważalne, ale sprawiedliwe. Prawica uważa, że sprawiedliwość jest proporcjonalna (każdy zbiera to, co zasiał), a lewica - że równa. Według konserwatystów istniejący porządek społeczny jest dobry i sprawiedliwy, zaś wszelkie jego zmiany wyjdą społeczeństwu na gorsze. Liberałowie uważają natomiast, że aktualny porządek prowadzi do nierówności społecznych, dlatego wymaga zmiany i wyrównania szans różnych grup społecznych.
+==== Świętość/upodlenie ====
+* Wyewoluował jako odpowiedź na dylemat wszystkożercy. Z jednej strony mogliśmy przebierać w szerokim wachlarzu pokarmów, ale z drugiej strony musieliśmy uważać, gdyż któryś z nich mógł być trujący. Większe szanse na przetrwanie i przekazanie genów dalej miały osoby odczuwające odpowiednio skalibrowany wstręt, który chronił przed zatruciami, patogenami i pasożytami.
+* Sprawia, że pewne osoby/przedmioty i idee są odbierane jako czyste/wzniosłe, podczas gdy inne jako nieczyste/godne potępienia. Gdyby nie uczucie wstrętu, prawdopodobnie nie mielibyśmy poczucia "świętości". Obejmuje ono między innymi przekonanie, że ludzkie ciało jest czymś więcej niż kawałkiem mięsa i nie powinno się go traktować jako prywatny plac zabaw.
+* Znacznie ważniejszy dla prawicy niż lewicy.
+* JEDNAKŻE: W ostatnim czasie część ruchów lewicowych zdaje się kierować tym kodem np. postulując odejście od "brudnej" technologii i powrót do "czystej" natury. Brudnej nie w sensie fizycznym, ale duchowym, symbolicznym.
-Osoby liberalne łatwiej akceptują związki homoseksualne, gdyż zachowania związane z seksem nie są przez nich oceniane jako dobre lub złe (kod 5), jeśli nie czynią krzywdy drugiemu człowiekowi (kod 2). Dla konserwatystów natomiast łamanie określonych zasad związanych z życiem seksualnym podlega ocenie moralnej i może być uznawane na przykład za godne potępienia i nieczyste.
+==== Wolność/ucisk ====
+* Nowy fundament dodany do teorii później.
+* Wyewoluował w reakcji na adaptacyjne wyzwanie życia w małych grupach z jednostkami, które, gdyby miały taką możliwość, próbowałyby dominować, terroryzować i ograniczać innych.
+* Ludzie dzięki rozwojowi języka i tworzeniu narzędzi, zyskali grupową siłę, by przeciwstawić się tyrańskiemu samcowi alfa. W tym okresie społeczności zbieracko-łowieckie były bardziej egalitarne niż hierarchiczne. Powstało coś, co możemy nazwać „odwróconą hierarchią dominacji”. Szeregowi członkowie grupy jednoczyli się, aby zdominować potencjalne samce alfa i utrzymać je w ryzach. Dlatego samce alfa musieli znać swoje granice i odznaczać się wystarczającą sprawnością polityczną, aby zdobyć i utrzymać kilku sojuszników, a także zapobiegać rebelii.
+* We współczesnym świecie kod ten jest podzielany przez amerykańską lewicę i prawicę, ale zupełnie inaczej rozumiany.
+* Lewica ucisk widzi indywidualistycznie i uniwersalnie. Silniejsi (bogaci, wpływowi, uprzywilejowani) wyzyskują słabszych (biednych, poszkodowanych, wykluczonych). Dlatego lewica nierówności społeczne widzi jako ucisk, ograniczenie wolności i uważa, że moralnym obowiązkiem jest je zmniejszać. Przywiązują wielką wagę do równości, traktując ją niemal jak świętość i dążąc do niej poprzez walkę o prawa obywatelskie i prawa człowieka.
+* Prawica natomiast ucisk widzi "zaściankowo" – troszczą się o swoje grupy, a nie o całą ludzkość. Jako ucisk widzą lewicową wersję gospodarczą z państwem opiekuńczym i wysokimi podatkami, wtrącaniem się w działalność firm, traktatami naruszającymi suwerenność narodów. Dlatego amerykańscy konserwatyści sakralizują słowo „wolność”, ale nie „równość”, co łączy ich – w sensie politycznym – z libertarianami.
 == Materiały warte uwagi ==