Tekst źródłowy strony Wskaźniki, znaczniki i stereotypy

Labov wyróżnia 3 typy zmiennych językowych w zależności od ich poziomu istotności socjolingwistycznej, tj. stopnia, w jakim mówcy są świadomi swojej oceny społecznej:
* '''wskaźnik''' (''indicator''),
* '''znacznik''' (''marker''),
* '''stereotyp''' (''stereotype'').

'''Wskaźniki''' to zmienne korelujące z określoną grupą społeczną, których użytkownicy nie są świadomi i nie różnicują ich ze względu na styl. Przykładem może być zróżnicowana grupowo wymowa określonej głoski, z czego użytkownicy nie zdają sobie sprawy i nie czynią żadnych starań, aby tą wymowę zmienić. Przykładowo /u/ oraz /oʊ/ w Kalifornii jest znacznie bardziej uprzednione niż w akcencie typu General American. Jest to cecha regionalna, zróżnicowana ze względu na grupę społeczną, ale niewiele ze względu na styl; nie jest ona piętnowana ani korygowana; jest częścią standardu regionalnego. Nie jest ona wyszczególniona w świadomości użytkowników języka. W obrębie tej samej grupy społecznej lub klasowej występuje niewielka różnica. Wskaźniki nie są częścią zmian lub znajdują się na bardzo wczesnych lub późnych etapach.<br>
W języku polskim przykładem wskaźnika może być wymowa udźwięczniająca międzywyrazowa. Występuje ona na wielu obszarach Polski, nie jest ona w świadomości użytkowników ani nie ulega stygmatyzacji.

'''Znaczniki''' ukazują zarówno społeczne, jak i stylistyczne rozwarstwienie. Są to zmienne językowe, do których jawnie przywiązuje się interpretację społeczną i których użytkownicy języka są świadomi: konsekwentnie używają częściej danego wariantu w formalnych stylach mowy, zaś innego wariantu w stylach nieformalnych. Nazywa się je znacznikami, ponieważ znaczą lub korelują z jakąś cechą społeczną lub tożsamością. Przykładowem Labova jest wymowa bezdźwięcznego ''th'' w społeczeństwie nowojorskim: w mowie potocznej wszystkie grupy społeczne – za wyjątkiem najwyższej warstwy (''upper middle class'') – wykazywały wymowę w postaci afrykaty [t̪͡θ], zaś podczas bardziej "formalnych" sytuacji – czytania dłuższych tekstów (''reading style'') a szczególności pojedynczych słów (''word-list style'') przechodziły wyraźnie do wymowy standardowej, tj. [θ].<br>
Przykładowym znacznikiem w języku polskim jest wymowa samogłoski nosowej ''ą'' – używanie formy ''som'', ''będom'' ([ɔm]) zamiast ''są'', ''będą'' ([ɔw̃]), powszechne w niektórych dialektach. W bardziej formalnych stylach mówienia są one unikane przez Polaków. Wśród niektórych osób może ponadto dojść do wymowy hiperpoprawnej, tj. wymowy ''ę'' w wygłosie wyrazu jako [ɛw̃].

'''Stereotypy''' są zazwyczaj piętnowane i często aktywnie unikane. Innymi słowy, ich znaczenie społeczne jest tak duże, że faktycznie wpływa na świadome zachowanie mowy ludzi. Przykładem może być użycie niestandardowego ''ain't'', które w Stanach Zjednoczonych jest stereotypowo kojarzone z mową niższych klas społecznych.<br>
W języku polskim do stereotypów można zaliczyć mazurzenie – wymowę ''c'', ''s'', ''z'' i ''dz'' zamiast ''cz'', ''sz'', ''ż'' i ''dż'', jak chociażby ''zycie'' zamiast ''życie'' czy ''cepek'' zamiast ''czepek''; charakterystyczna dla dialektów Mazowsza nabrała negatywnych konotacji i większość osób się jej wyzbywa.

Zgodnie z konstrukcją socjolingwistycznej teorii zmiany językowej, zmiany rozchodzą się jak fale – wskaźniki ukazują pierwszą nieuświadomioną fazę tego procesu, znaczniki drugą – bo tu przypisuje im się wartość społeczną, zatem zmiana dotarła już do społecznej świadomości – zaś powstanie stereotypów ukazuje fazę trzecią, przy czym same stereotypy mogą być przestarzałe, tzn. opierać się na starych wzorcach językowych różnych od aktualnie obowiązujących.

== Bibliografia ==
* W. Labov, ''Sociolinguistic Patterns'', tom 10, University of Pennsylvania Press, Incorporated, 1972. 

[[Kategoria:Lingwistyka]]