Tekst źródłowy strony Fanfiction

'''Fanfiction''' (skrótowo '''fanfic/fanfik''', również '''fic/fik''' lub '''ff''') to dzieła literackie tworzone amatorsko przez fanów, nieoficjalnie, na podstawie danego utworu. Autorzy fanfiction wykorzystują chronione prawem autorskim postacie, tło akcji lub inne własności intelektualne oryginalnego twórcy jako podstawę do ich pisania. Długość fanfiction waha się od zaledwie paru zdań do całej powieści (a nawet serii), zaś fani mogą zarówno zachować wszystkie oryginalne postacie i lokacje, bądź dodać własne. Typowe inspiracje dla fanfiction to powieści, filmy, gry oraz zespoły muzyczne.

Fanfiction nie jest oficjalnie autoryzowane przez twórcę oryginalnego utworu. Postawy autorów i właścicieli praw autorskich oryginalnych dzieł w stosunku do fanfiction były różne: wyróżnić można obojętność, zachęcanie bądź odrzucenie. Właściciele praw autorskich czasami podejmowali działania prawne wobec fanfików. Dotychczas jednak nie określono konsensusu odnośnie prawnego traktowania fanfiction. Strony hostujące fanfiction opierają się na dwóch argumentach legalności tworzenia fanfiction:
* domniemana zgoda – autorzy i właściciele praw autorskich mają pełne prawo do zabronienia publikacji dzieł fanowskich odnośnie ich dzieła, choć w większości są to sporadyczne przypadki. Jest to przypadek niezrozumienia tego, jak działa legalność – aby dane fanfiction było legalne, potrzebna byłaby aktywna zgoda posiadacza praw autorskich, zaś samo milczenie nie oznacza zgody.
* dozwolony użytek (''fair use'') – korzystanie z danego dzieła w sposób niekomercyjny i edukacyjny, uzasadniając jego istnienie.

Fanfiction jest definiowane przez bycie powiązanym z kanonicznym uniwersum danego dzieła, albo pozostając w tych granicach lecz nie będąc częścią oficjalnego kanonu, albo odrzucając kanon i rozgałęziając się w alternatywny wszechświat (AU – ''alternate universe'').

== Popularność ==
Pomimo że współcześnie fanfiction występuje przeważnie w środowiskach internetowych, sam koncept fanfiction istniał dawno przed samym Internetem. Wiele wcześniejszych dzieł literackich jest opartych o jakiś utwór, z pewnymi twistami bądź nieco zmienioną fabułą czy charakteryzacją danych postaci. Dawniej podział na "fanfiction" oraz oryginalną fikcję nie był wcale tak oczywisty i dość często się zacierał – obecny podział jest bardziej skutkiem współczesnych przepisów o prawach autorskich.

Początki współczesnego fanfiction przypadają na lata 60. dwudziestego wieku oraz fandom Star Treka. Wówczas fanfiction jako rodzaj fanowskiej ekspresji został spopularyzowany poprzez liczne fanziny, które były rozpowszechniane na fanowskich konwentach bądź metodą pocztową. W porównaniu do pozostałych aktywności, fanfiction w fandomie było aktywnością zdominowaną przez kobiety – w 1973 spośród autorów fanfiction w uniwersum Star Treka aż 90% stanowiły kobiety. Jedna z hipotez wskazuje że fanfiction wypełnia zapotrzebowania przeważnie żeńskiej publiczności, która oczekuje rozwinięcia oficjalnego materiału źródłowego (Bacon-Smith, 2000).

Prawdziwy rozwój fanfiction nastąpił wraz z upowszechnieniem się sieci WWW (World Wide Web). Według niektórych oszacowań, fanfiction stanowi jedną trzecią materiałów dotyczących literatury publikowanych w Internecie. Pierwotnie do publikowania fanfiction służyły grupy Usenetowe oraz listy dystrybucyjne; z czasem zaczęły pojawiać się pierwsze archiwa zbierające fanfiction, umożliwiające opcje wyszukiwania. Archiwa te były najczęściej niekomercyjne i non-profit, zazwyczaj poświęcone konkretnemu fandomowi czy nawet motywowi (jak np. wybrany pairing). W 1998 powstała strona FanFiction.Net, pozwalająca każdemu udostępniać własne fanfiki szerszej publiczności w dowolnym fandomie. Możliwość samodzielnej publikacji w łatwo dostępnym, wspólnym archiwum, do którego dołączenie nie wymagało podawania żadnych szczegółowych, prywatnych informacji oraz udostępnienie łatwego, przystępnego sposobu na przeglądanie tych historii na stronie wzmocniły popularność fanfiction. Niemal wszystkie strony oferują również możliwość komentowania – opinie mogą być wystawiane przez zarejestrowanych użytkowników, a także, w przypadku niektórych stron, również przez gości, bez konieczności rejestracji. Witryna często jest zaprogramowana w taki sposób, by powiadamiać autora o nowych komentarzach, np. poprzez wysłanie [[email]]a. Sprawia to, że jest to najczęściej główny sposób komunikacji między autorem a czytelnikami.

=== Demografia i perspektywy ===
Ze względu na to, że fanfiction jest przeważnie fenomenem sieciowym, co sprawia, że jednym z kluczowych elementów jest anonimowość ciężko spekulować o "przeciętnym autorze fanfiction" jak i "przeciętnym czytelniku fanfiction". W istocie obrazy te zależą od bardzo wielu czynników, takich jak chociażby preferowana witryna czy wybrany fandom.

Analizy jednak potwierdzają, że fanfiction przeważnie jest domeną młodych kobiet. Niektórzy idą o krok dalej i stawiają hipotezę, że jest to obraz wynikający z tego, w jaki sposób są tworzone dzieła kultury – dla domyślnej publiczności, tj. białych heteroseksualnych mężczyzn. Niezależnie od istotności tego stwierdzenia, nie można zaprzeczyć że sama idea fanfiction bardziej przyciąga osoby, które odczuwają że ich perspektywa oraz doświadczenia nie są odzwierciedlane w mainstreamowej kulturze.

W 2020 dokonano analizy osób publikujących fanfiction dotyczącego fandomu Harry'ego Pottera na Archive of Our Own. Spośród osób, które podały płeć w swoim profilu (n=265), 50,4% wskazało płeć żeńską, zaś 13,4% wskazało płeć męską. 11% deklaruje, że są transpłciowi, zaś 21,3% to osoby niebinarne i/lub genderqueer. 3,9% wskazuje, że są agender. Z kolei w grupie, która zdecydowała się podać swój wiek na profilu (n=277) 56,7% jest w grupie dwudziestoparulatków. 21,3% podaje, że jest w średnim wieku, zaś 19,8% w wieku nastoletnim. Pozostałe 2,2% jest w podeszłym wieku (Duggan, 2020).

==== Krytyka ====
Często fanfiction jest obiektem krytyki ze względu na target, demografię, bądź sposób w jaki pisana jest większość dzieł. Uważa się, że fanfiction jest pisane przez nerdów, nastolatki z obsesją na punkcie seksu, zaś jedyne dzieła to słabo napisany, ociekający pornografią slash, często parujący ze sobą prawdziwe żyjące osoby. Jako kontrargument często podnoszona jest obserwacja, że rzeczy lubiane przez młode kobiety i nastolatki (jak chociażby boys bandy, powieści/komedie romantyczne) są często krytykowane i wyśmiewane (przynajmniej do czasu, gdy nie staną się mainstreamowe). Ponadto sposób ekspresji, często niezrozumiały dla osób postronnych sprawia, że każde minimalne podekscytowanie i zainteresowanie postrzega się jako histeryczną obsesję.

Z drugiej strony coraz częściej podnoszone są pozytywne aspekty fanfiction. Osoby piszące bądź czytające fanfiction często charakteryzują się bardziej obszerną wiedzą na temat danego dzieła. Dla niektórych fanfiction może być w jakiś sposób terapeutyczne, poprzez opisanie swoich unikalnych doświadczeń, bądź utożsamianie się z daną postacią podczas czytania. I wreszcie, fanfiction może być po prostu czymś, na co dana osoba lubi poświęcać swój wolny czas, zainteresowaniem.

== Terminologia ==
Poniżej zawarto listę powszechnie używanych terminów powiązanych z fanfiction:

* '''Author's note''' ('''A/N''') – krótka notka, ogłoszenie dołączane do fanfika przez autora na początku i/lub na końcu, zwykle zawierające podziękowania, dodatkowe informacje lub ostrzeżenia dotyczące treści. W A/N dość powszechne jest stosowanie '''disclaimera''' – zastrzeżenia informującego czytelników o tym, kto jest twórcą oryginalnego materiału źródłowego. Zazwyczaj owe disclaimery zaprzeczają zamiarom naruszenia praw autorskich bądź odwołują się do dozwolonego użytku (''fair use'').
* '''Canon''' ('''kanon''') – wszystko, co dotyczy oryginalnego źródła, w tym fabuła, setting, rozwój postaci.
* '''Fanon''' – jakiś pomysł będący elementem "nieoficjalnego kanonu", który jest powszechnie uważany za słuszny wśród fanów, lecz jest niepotwierdzony przez oryginalnego autora materiału źródłowego, co uniemożliwia określenie go jako kanon. Może odnosić się do całej interpretacji oryginalnego dzieła lub konkretnych szczegółów w nim zawartych.
* '''Headcanon''' ('''HC''') – osobista interpretacja kanonu dokonana przez fana, dotyczy zazwyczaj elementów takich jak historia jakiejś postaci drugoplanowej lub charakter relacji między postaciami. Może stanowić rozwinięcie tego, co w kanonie zostało jedynie zarysowane bądź domniemane, lecz nie może przeczyć kanonowi. Jeśli wielu innych fanów podziela tą interpretację, może stać się fanonem.
* '''LF''' (od ''looking for'') – skrót często stosowany na przeróżnych forach, gdy dana osoba poszukuje fanfika zawierającego elementy ujęte w opisie, oczekując rekomendacji od innych czytelników.
* '''One-shot''' – fanfic składający się wyłącznie z jednej części (rozdziału), w przeciwieństwie do historii wielorozdziałowych.
* '''Series''' – wiele powiązanych ze sobą odrębnych historii, które następują po sobie w ciągłej kolejności.
* '''Trigger warning''' ('''TW''') – oznaczenia mające na celu ostrzeganie czytelników przed pewnymi treściami w fanfikach, które mogą być potencjalnie szkodliwe bądź niepożądane dla czytelników, którzy doświadczyli znęcania czy przemocy. Fanfiction oznaczane jest różnymi ostrzeżeniami aby przygotować czytelników na określone treści bądź pozwolić im ich uniknąć. Czasami stosowany jest skrót '''CW''' (od ''content warning''). Powszechnie stosuje się ostrzeżenia gdy dany fanfic posiada wątki takie jak stosowanie używek, znęcanie się lub przemoc.

=== Gatunki ===
Poniżej podano poszczególne gatunki literackie bezpośrednio powiązane z fanfiction:

* '''Action/Adventure''' – historie skupiające się na aspekcie przygodowym i/lub bądź pełne akcji, zazwyczaj bardzo skupiające się na fabule.
* '''Alternate universe''' ('''AU''') – "co by było gdyby...", z postaciami osadzonymi w uniwersum w jakimś stopniu odmiennym od kanonicznego. Dla przykładu, ''Everyone Lives AU'' odnosi się do alternatywnego wszechświata w którym żadna postać nie zginęła, a zatem różni się od świata kanonicznego w utworze, w którym występuje śmierć bohaterów pierwszo- lub drugoplanowych.
* '''Angst''' – opowieść z nastrojem pełnym niepokoju, skoncentrowana na postaciach smutnych lub pogrążonych w udręce.
* '''Continuation''' – kontynuacja oryginalnej historii.
* '''Crack fic''' – fanfic w którym dzieją się rzeczy śmieszne, niewiarygodne lub szalone, często bez rozsądnego wyjaśnienia, zazwyczaj humorystyczne.
* '''Crossover''' – dzieło zawierające postacie, przedmioty lub inne elementy z wielu fandomów, łączące je w jednej opowieści, np. postacie z Harry'ego Pottera w Śródziemiu (Władca Pierścieni).
* '''Dark fic''' – historie, które są bardziej mroczne lub ponure niż oryginał.
* '''Fixfic''' – opowieści, które zmieniają kanoniczne wydarzenia których autor fika nie lubił, często dlatego, że były przygnębiające bądź niezrozumiałe.
* '''Fluff''', '''WAFF''' (od ''warm and fuzzy feeling'') – fanfiki zaprojektowane tak, aby były szczęśliwe i sympatyczne. Fabuła jest zwykle mniej istotna w tego typu dziełach, gdyż główny nacisk kładziony jest na podniesienie czytelnika na duchu.
* '''Gen fic''' (od ''general'') – historia, która nie zawiera wątków seksualnych i romantycznych, bądź nie są jednym z głównych motywów.
* '''Hurt/Comfort''' – historia, w której dana postać otrzymuje pocieszenie od innej po tym, jak doznała urazu bądź traumatycznego przeżycia.
* '''Meta fic''' – historia, która w swojej abstrakcyjności jest sama siebie świadoma, fanfic o fanfiku; najczęściej przejawiane jako "łamanie czwartej ściany" między fikcją a rzeczywistością.
* '''Rational fic''' – historia, która zawiera elementy i odniesienia wymagające umiejętności krytycznego myślenia i rozumowania.
* '''Recursive fic''' – fanfic oparty na innym, zazwyczaj popularnym fanfiku.
* '''Shipping''' (pairing) – historia romantyczna skoncentrowana na odkrywaniu więzi między dwiema lub więcej postaciami z oryginalnego fandomu. Ma kilka podgatunków, z których można wyróżnić:
** ''het'', F/M – skupia się na parach heteroseksualnych,
** ''slash'', M/M – skupia się na parach homoseksualnych męskich,
** ''femslash'', F/F – jak wyżej, tylko żeńskich,
** ''slow burn'' – relacja rozwija się bardzo powolnym tempem, bez pośpiechu,
** ''friendship'' – skupia się na miłości platonicznej, przyjacielskiej.
* '''Smut''' – materiały o charakterze erotycznym lub pornograficznym. Może się zarówno odnosić do małej części historii, bądź do jej całości (''smutfic''). Powszechne są również tradycyjne określenia ''lemon ''(historia zawierająca sceny wyraźnie seksualne) oraz ''lime'' (zawiera odniesienia do seksu, lecz bez pełnych, jednoznacznych opisów aktywności seksualnych).
* '''Song fic''' – historia, w której występują słowa utworów powiązanych w jakiś sposób z kanonicznym dziełem. Z racji że słowa utworów muzycznych przeważnie objęte są prawami autorskimi nie ustalono jednoznacznie, czy song fiki łamią prawa autorskie; przykładowo, na FanFiction.Net obowiązuje zakaz publikowania song fików które zawierają tekst spoza domeny publicznej.
* '''Time Travel''' – fanfiki skupiające się na podróży w czasie, zazwyczaj w celu przeżycia danej historii bądź zmienienia pewnych wydarzeń.

=== Pozostałe tagi ===
Lista pozostałych tagów, które są powszechnie stosowane:

* '''!''' – używany często aby zdefiniować istnienie jakiejś cechy u danej osoby; cechy, która najczęściej nie jest częścią oryginalnego dzieła. Najczęściej zapisywany w formacie cechy oraz imienia postaci do której się odnosi, z symbolem "!" oddzielającym te części od siebie. Pozwala to opisać czytelnikowi dokładny obraz charakteryzacji wybranej przez autora, jeszcze na etapie zanim przeczytają historię.
* '''Backstory''' – opisuje przeszłość postaci, która została osadzona na długo przed czasem akcji w historii kanonicznej.
* '''BAMF''' (od ''bad-ass motherfucker'') – odnosi się do postaci, która jest imponująca i niesamowita, np. może być sprytna i trudna do pokonania. Czasami również stosuje się skrót '''OP''' (od ''overpowered'').
* '''Bashing''' – praktyka polegająca na tym, że autor który nie lubi danej postaci, świadomie lub nieświadomie demonstruje swoją nienawiść do tej postaci w historii, zmieniając charakteryzację postaci na złoczyńcę lub idiotę.
* '''Feels''' – zawiera sceny które powodują silną reakcję emocjonalną u czytelnika, np. odczuwanie intensywnych uczuć w związku z pewnymi scenami lub rozwojem postaci.
* '''Genderswap''' – historia, w których postać przechodzi zmianę lub korektę płci. Alternatywnie też odnosi się do historii, w których płeć danej postaci jest inna niż w oryginalnym dziele.
* '''In Character''' ('''IC''') – charakteryzacje postaci są takie same lub bliskie tym z materiału źródłowego. Przeciwieństwo OOC.
* '''LGBTQ''' – zawiera wątki i/lub postacie LGBTQ.
* '''Major/Minor Character Death''' – w historii występuje śmierć postaci pierwszo- lub drugoplanowej.
* '''Original Character''' ('''OC''') – odnosi się do postaci niekanonicznej wymyślonej przez autora fanfika która jest obecna w historii.
* '''Out of Character''' ('''OOC''') – odnosi się do postaci która ma inną charakteryzację niż w oryginalnym dziele. Przeciwieństwo IC. Uwaga – nawet jeśli akcja danego fika toczy się w alternatywnym uniwersum (AU) nie oznacza to, że postacie nie mogą zachowywać się tak samo jak w kanonie. 
* '''Peggy Sue''' – opowieść, w którym jedna z postaci cofa się w czasie na sam początek kanonicznej historii, aby naprawić przyszłość posiadając wiedzę z pierwotnej linii czasowej.
* '''POV''' (od ''point of view'') – narracja prowadzona jest z perspektywy określonej postaci, zazwyczaj taka, w której czytelnicy doświadczają jedynie myśli i emocji związanych wyłącznie z tą postacią, bez żadnego wglądu w myśli lub motywacje innych postaci (''limited narration''). Alternatywnie można również spotkać tag '''POV Multiple''' który oznacza, że narracja przeskakuje między paroma postaciami.
* '''Soulmate''' – opowieść, w której dwie postacie (będące niejako bratnimi duszami) spotykają się i doświadczają wzajemnie głębokiej, trwałej więzi emocjonalnej i/lub duchowej.

== Platformy ==
Dawniej większość dzieł typu fanfiction była publikowana na [[Forum internetowe|forach internetowych]] poświęconych danemu utworowi bądź serii, najczęściej w przeznaczonych do tego działach tematycznych. Ze względów technicznych dużo utworów fanfiction przepadło, chociażby ze względu na to, że duża część z tych for przestała istnieć. Część z tych starych dzieł została opublikowana na nowych platformach bądź archiwach, albo przez autorów, albo fanów danego dzieła.

Współcześnie najczęściej fanfiction jest publikowane na specjalnych platformach temu poświęconych. Poszczególne strony mają różny target audience, funkcjonalność czy możliwości; niektórzy autorzy publikują swoje fanfiction na więcej niż jednej platformie, tak, aby dotrzeć do różnych grup (np. osób które przeglądają wyłącznie jedną stronę). Do najbardziej znanych współczesnych platform należą:
* '''[https://www.fanfiction.net/ FanFiction.Net]''' (często zapisywane jako '''FF.net''' lub '''FFN''') jest oryginalnie najpopularniejszą stroną typu fanfiction. Obecnie posiada ponad 14 milionów historii (stan na maj 2022). Fanfiki są dzielone ze względu na materiał źródłowy oraz gatunek. Na stronie niedozwolone jest publikowanie historii które posiadałyby rating NC-17 (historie z motywami +18 bez wyjątków). Zakazane są również song fiki z zastrzeżonym tekstem.
* '''[https://archiveofourown.org/ Archive of Our Own]''' ('''AO3''') to darmowe open-source'owe archiwum do publikowania fanfiction. Posiada ponad 7 milionów dzieł (stan na grudzień 2020). AO3 posiada politykę inkluzywności oraz luźniejszej moderacji wrzucanego kontentu, co sprawia że są publikowane również fanfiki zawierające bardzo kontrowersyjne motywy jak chociażby gwałt czy przemoc ze szczególnym okrucieństwem. Na AO3 publikowane są również dzieła ze starszych archiwów. Strona posiada bardzo rozbudowany system tagów.
* '''[https://www.wattpad.com/ Wattpad]''' to platforma kładąca nacisk na interakcje między czytelnikami a twórcami. Pozwala na publikowanie również oryginalnych dzieł, jednak fanfiction jest tam bardzo popularne.

== Bibliografia ==
* Bacon-Smith, Camille (2000). [https://books.google.com/books?id=oCvIZpCSRA0C&pg=PA112 ''Science Fiction Culture'']. University of Pennsylvania Press.
* Duggan, Jennifer (2020). [https://journal.transformativeworks.org/index.php/twc/article/view/1863/2599 "Who writes Harry Potter fan fiction? Passionate detachment, 'zooming out', and fan fiction paratexts on AO3"]. ''Transformative Works and Cultures''. 34. https://doi.org/10.3983/twc.2020.1863

[[Kategoria:Internet]]
[[Kategoria:Literatura]]