16 132
edycje
(Przeniesione z XW.) |
Nie podano opisu zmian |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Kody moralne Jonathana Haidta''' - teoria z psychologii moralności, | '''Kody moralne Jonathana Haidta''' - teoria z psychologii moralności, wedle której ludzka moralność składa się z kilku fundamentów (kodów). Różnimy się między sobą tym, jak ważne są dla nas poszczególne fundamenty i jak je rozumiemy. | ||
== Źródła moralności == | |||
Jonathan Haidt sprzeciwia się poglądowi, że ludzka moralność jest wynikiem racjonalnego, chłodnego rozumowania podpartego logiką. Jej źródłem są emocje i nasze intuicje. W wielu badaniach udowodniono, że ludzie w ciągu ułamka sekundy potrafią ocenić, czy coś jest dobre czy złe. Ale nad uzasadnieniem muszą się zastanowić. Wśród badanych udawało się czasem wywołać '''osłupienie moralne''', czyli stan, gdy człowiek uznaje coś za złe i godne potępienia, ale nie potrafi w żaden sposób tego uzasadnić. | |||
Aby więc dotrzeć do źródła moralności, zamiast zastanawiać się, jaki logiczny ciąg myślowy doprowadził człowieka do jego poglądów, warto przyjrzeć się jego emocjom. | |||
== Fundamenty (kody) moralne == | |||
W pierwszej wersji teorii znajdowało się 5 fundamentów moralnych. Z czasem zaobserwowano jednak pewne niedoskonałości i zmodyfikowano teorię, dodając szósty i nieco poprawiając poprzednie. | |||
==== Troska/krzywda ==== | |||
* Wyewoluował jako wewnętrzny motywator do zapewnienia opieki dzieciom. Człowiek jest niezwykle złożonym organizmem. Potrzebuje dużo czasu na rozwój poza ciałem matki, by nauczyć się samodzielnie żyć. Dlatego większe szanse na przekazanie swoich genów miały osoby, które troszczyły się o dziecko oraz zapewniały mu ochronę. | |||
* Dlaczego ten mechanizm działa także na niespokrewnione osoby? W dawnych społecznościach zbieracko-łowieckich wszyscy członkowie grupy byli w znacznym stopniu ze sobą spokrewnieni, więc ochrona pokrzywdzonych opłacała się ewolucyjnie z automatu. | |||
* Fundament troska/krzywda jest wyczulony na oznaki cierpienia i potrzebę pomocy. | |||
* Za jego sprawą potępiamy okrucieństwo i chcemy opiekować się tymi, którzy doświadczają cierpienia. | |||
* Emocją z nim związaną jest empatia. | |||
==== Sprawiedliwość/oszustwo ==== | |||
* Kod ten wyewoluował z potrzeby czerpania korzyści ze współpracy bez ryzyka, że zostaniemy wykorzystani. Przykładowo jeżeli ja pomogę dzisiaj Tobie, mogę liczyć na Twoją pomoc, gdy ja będę w opałach. Jeśli ja pomogę Tobie, a Ty później się na mnie wypniesz, poczuję silny gniew i zechcę Cię ukarać. | |||
* Sprawia, że pragniemy unikać oszustów albo ich karać. | |||
* | ==== Lojalność/zdrada ==== | ||
* | * Kod ten był odpowiedzią na potrzebę budowania i utrzymywania koalicji. Pozwalał wspólnymi siłami odpierać zagrożenia i ataki innych grup. | ||
* | * Jest wyczulony na sygnały, czy dana osoba jest wierna wobec grupy. Zdrajca to zagrożenie. Często jeszcze gorsze niż wróg. | ||
* Powoduje chęć ukarania osób, które zdradzają swoją grupę (np. rodzinę, kraj). Na przykład Koran nie nakazuje zabijać muzułmanom wyznawców judaizmu. Dużo gorszy od żyda jest apostata – muzułmanin, który zdradził lub po prostu porzucił swoją wiarę. Jego należy zabić. | |||
* Znacznie ważniejszy dla prawicy niż lewicy. | |||
==== Autorytet/bunt ==== | |||
* Wyewoluował jako sposób na wyzwanie budowania relacji przynoszących nam korzyści w obrębie hierarchii społecznej. Stał się szczególnie ważny, gdy ludzie przyjmowali osiadły tryb życia, prowadzący do zwiększenia własności prywatnej oraz liczebności grup. | |||
* Przywódcy pełnią istotną funkcję kontrolną. U szympansów samce alfa łagodzą niektóre konflikty i tłumią dużą ilość starć, do których dochodzi w grupie. Bez niego obserwuje się ich znacznie więcej. | |||
* Ludzka władza nie jest tylko brutalną siłą popartą groźbą przemocy. Ludzie sprawujący władzę biorą na siebie odpowiedzialność za utrzymanie porządku i sprawiedliwości. | |||
* Znacznie ważniejszy dla prawicy niż lewicy. | |||
==== Świętość/upodlenie ==== | |||
* Wyewoluował jako odpowiedź na dylemat wszystkożercy. Z jednej strony mogliśmy przebierać w szerokim wachlarzu pokarmów, ale z drugiej strony musieliśmy uważać, gdyż któryś z nich mógł być trujący. Większe szanse na przetrwanie i przekazanie genów dalej miały osoby odczuwające odpowiednio skalibrowany wstręt, który chronił przed zatruciami, patogenami i pasożytami. | |||
* Sprawia, że pewne osoby/przedmioty i idee są odbierane jako czyste/wzniosłe, podczas gdy inne jako nieczyste/godne potępienia. Gdyby nie uczucie wstrętu, prawdopodobnie nie mielibyśmy poczucia "świętości". Obejmuje ono między innymi przekonanie, że ludzkie ciało jest czymś więcej niż kawałkiem mięsa i nie powinno się go traktować jako prywatny plac zabaw. | |||
* Znacznie ważniejszy dla prawicy niż lewicy. | |||
* JEDNAKŻE: W ostatnim czasie część ruchów lewicowych zdaje się kierować tym kodem np. postulując odejście od "brudnej" technologii i powrót do "czystej" natury. Brudnej nie w sensie fizycznym, ale duchowym, symbolicznym. | |||
==== Wolność/ucisk ==== | |||
* Nowy fundament dodany do teorii później. | |||
* Wyewoluował w reakcji na adaptacyjne wyzwanie życia w małych grupach z jednostkami, które, gdyby miały taką możliwość, próbowałyby dominować, terroryzować i ograniczać innych. | |||
* Ludzie dzięki rozwojowi języka i tworzeniu narzędzi, zyskali grupową siłę, by przeciwstawić się tyrańskiemu samcowi alfa. W tym okresie społeczności zbieracko-łowieckie były bardziej egalitarne niż hierarchiczne. Powstało coś, co możemy nazwać „odwróconą hierarchią dominacji”. Szeregowi członkowie grupy jednoczyli się, aby zdominować potencjalne samce alfa i utrzymać je w ryzach. Dlatego samce alfa musieli znać swoje granice i odznaczać się wystarczającą sprawnością polityczną, aby zdobyć i utrzymać kilku sojuszników, a także zapobiegać rebelii. | |||
* We współczesnym świecie kod ten jest podzielany przez amerykańską lewicę i prawicę, ale zupełnie inaczej rozumiany. | |||
* Lewica ucisk widzi indywidualistycznie i uniwersalnie. Silniejsi (bogaci, wpływowi, uprzywilejowani) wyzyskują słabszych (biednych, poszkodowanych, wykluczonych). Dlatego lewica nierówności społeczne widzi jako ucisk, ograniczenie wolności i uważa, że moralnym obowiązkiem jest je zmniejszać. Przywiązują wielką wagę do równości, traktując ją niemal jak świętość i dążąc do niej poprzez walkę o prawa obywatelskie i prawa człowieka. | |||
* Prawica natomiast ucisk widzi "zaściankowo" – troszczą się o swoje grupy, a nie o całą ludzkość. Jako ucisk widzą lewicową wersję gospodarczą z państwem opiekuńczym i wysokimi podatkami, wtrącaniem się w działalność firm, traktatami naruszającymi suwerenność narodów. Dlatego amerykańscy konserwatyści sakralizują słowo „wolność”, ale nie „równość”, co łączy ich – w sensie politycznym – z libertarianami. | |||
== Materiały warte uwagi == | == Materiały warte uwagi == |